İzmir, denince akla gelen ilk
mimari yapı, kentin simgesi olan tarihi Konak saat kulesi.
Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi (APİKAM) Müdürü Oktay Gökdemir, yaptığı açıklamada, İzmir'in en bilinen saat kulesinin, doğal olarak
kentin simgesi konumundaki 2. Abdülhamit'in 1901 yılında tahta çıkışının 25. yılı
kutlamaları çerçevesinde yapılan Konak Saat Kulesi olduğunu, ancak kentte bunun
yanında tarihi değer de taşıyan 4 saat kulesinin daha bulunduğunu söyledi.
İzmir'de zamana tanıklık eden saat kulelerinin en eskisinin, Alsancak
Garı Saat Kulesi olduğunu belirten Gökdemir, 1858 yılında hizmete giren Alsancak
Garı'nın, giriş kapısının sağ tarafında yer alan saat kulesinin tam olarak
yapılış tarihinin bilinmemekle birlikte, saatin üzerinde 1890 yılında yapıldığı
ibaresinin yer alması nedeniyle 1890-1900 yıllarında yapılmış olabileceğinin
tahmin edildiğini dile getirdi.
İzmir Belediye Meclisi ve encümen kararlarına dayanarak, saat kulesinin yine bu tarih aralığında Alsancak Garı önündeki meydan düzenlemesi sırasında inşa edilmiş olduğunun anlaşıldığını ifade eden Gökdemir, şunları söyledi: ''Saatin çanının üstünde 'Cast by Jonh Warner Song' ibaresi ile 'London 1890' yazısı bulunmaktadır. Bu tarih büyük ihtimalle çanın Londra'daki üretim tarihidir. Kuleye belki aynı yıl, belki de birkaç yıl sonra takılmış olması mümkündür. Günümüzde düzgün bakımları yapılan ve elektronik sistemle çalışan saat kulesi, sanayileşmenin ve zamanın önemini anlatan tipik bir eserdir.''
NATO KARARGAHINDAKİ 1913'DEN KALMA
Kentin, günümüzde Buca Şirinyer'deki NATO Karargahı bahçesinde yer alan bir diğer tarihi saat kulesine daha sahip olduğunu belirten Gökdemir, bu saat kulesinin de 1913 yılında Amerikan Erkek Lisesi binasıyla birlikte yapıldığını bildirdi. Saatin kuleye ne zaman monte edildiğinin tam olarak bilinmediğini belirten Gökdemir, bugüne kadar kulenin ve saatin iyi korunduğunu ve işlevini sürdürdüğünü kaydetti. Kentte yaşayan ABD vatandaşları tarafından yaptırılan ve 1934 yılına kadar hizmet veren Amerikan Erkek Lisesi binasının bir parçası olarak yaptırılan saat kulesinin, İzmirliler tarafından hemen hiç bilinmemesinin doğal olduğunu ifade eden Gökdemir, ''Bina 1934 yılında kamulaştırılmasının ardından 1937 yılından itibaren Kızılçullu Köy Öğretmen Okulu ve Köy Enstitüsü olarak hizmet verdi. Binanın, Türkiye'nin NATO'ya girmesiyle 1952 yılında NATO'ya devredilmesi nedeniyle bu saat kulesi de NATO karargahının içinde kaldı ve İzmir'in bir değeri olan bu saat kulesi gözlerden uzak hale geldi'' diye konuştu.
SAATİ ÇALINMIŞTI
İzmir'deki bir diğer önemli saat kulesi yapısının İzmir Enternasyonal Fuarı'nın (İEF) düzenlendiği Kültürpark içinde yer aldığını kaydeden Gökdemir, 1938 yılında mimar Harbi Hotan tarafından yapılan Fuar Saat Kulesi'nin, Kültürpark'ın Lozan Kapısından girildikten sonra hemen solda yer alan ''Pakistan Pavyonu'' olarak bilinen yapının üzerinde bulunduğunu belirtti. Kulenin içinde bulunduğu yapının Vakıflar İdaresi tarafından inşa edildiğini, İEF'te uzun süre ''Evkaf Vakıflar Pavyonu'' olarak anıldığını, sonraki yıllarda Hindistan ve Pakistan uluslararası katılımına tahsis edildiği için bugün de hatırlanır şekilde ''Pakistan Pavyonu'' olarak adlandırıldığını belirten Gökdemir, kule üzerinde bulunan, Alman İmparatoru 2. Wilhelm tarafından madalya ile onurlandırılmış ünlü ustası Mustafa Şemi Pek tarafından yapılmış mekanik saatin, 70'li yıllarda kuleden çalındığını kaydetti.
BAYRAMYERİ'NDEKİ 1955'TEN KALMA
Oktay Gökdemir, İzmir Varyant'ın üst noktasında yer alan eski Bayramyeri mevkisindeki saat kulesinin ise kentin en yeni saat kulesi olduğunu ve 1955 yılında yapıldığını belirtti. Kulenin, içinde yer aldığı Eşrefpaşa Semt Hali ve civarındaki tesisler ile 1950-1957 yılları yapılan düzenlemeler kapsamında inşa edildiğini ve üzerinde bulunan saatin kuleye 1957 Ekim ayında takıldığı ifade eden Gökdemir, şu bilgileri verdi: ''Kulenin yerden yüksekliği 14.5 metredir. Tek makineli ve dört kadranlı olan yapının mimarı da Fuar Saat Kulesi'nin de mimarı olan Harbi Hotan'dır. Yapımından kısa süre sonra, Bayramyeri Saat Kulesi'ne, saat ve neonlu reklam yazıları konulması işi 10 yıl süreyle İzmir Belediye Meclisi tarafından yapılan sponsorluk teklifi ile Vakıflar Bankası'na verilmiştir. Banka da bu işi Kemeraltı'ndaki bir saat ustası olan Şevki Bilgili'ye 12 bin lira karşılığında ihale etmiştir. Bayramyeri Saat Kulesi'nin bakımları 1996 yılından itibaren Konak Saat Kulesi'nin de bakımını üstlenen Kemeraltı'ndaki saat ustası Fethi Pamukoğlu tarafından yapılmaktadır.''
