TOLGA TEKİN
İzmir'in yaklaşık 200 yılına tanıklık eden tarihi Dönertaş Sebili, Altınordu Mahallesi sınırları içinde kalıyor. Osmanlı çeşme mimarisindeki en güzel sebillerden biri. Tilkilik bölgesindeki 945 sokağın köşesinde 1814 yılında Osmanzade Seyyid İsmail Rahmi Efendi tarafından yaptırılan sebil, adını köşesindeki dönen mermer sütundan almış. Bir zamanlar halk arasında elle döndürülen bu mermer sütun dönmez ise deprem olacağına inanılırmış.
DAYANIKLILIĞI ÖLÇERDİ
Ancak Osmanlı mimarisinde genellikle rastlanan dönen mermerler, eserin sağlamlığını göstermek için yapılırdı. Dörtgen planlı sebilin kubbeli olan üstü alaturka kiremit kaplı. Geçmişte dönen yuvarlak mermer sütun, cephenin en çarpıcı öğesi. Mermer kaplı cephe, bitkisel motifler, manzara ve hat bezemeler ile süslenmiş. Tarih boyunca ticari hareketliliğini koruyan Tilkilik bölgesi, günümüzde de çarşı olarak canlılığını koruyor. Basmane- Dönertaş mevkiinde, Anafartalar Caddesi ile Osmanzade Yokuşu'nun (945 Sokak) kesiştiği noktada bulunan "Dönertaş Sebili", köşesindeki sütunun dönmesinden dolayı bu adı almış ve çevresi de bu isimle biliniyor. 19. yüzyıl başlarında yapılmış, tek kubbeli kare planlı bir yapıdır.
Sebil, Türk barok ve rokoko üslubunun en güzel örneklerinden biridir. Mermer üzerine kabartma şeklinde yapılan süslemelerde Lale Devri'nin kendine has teması olan buketli vazo ve meyveli kase kompozisyonları dikkat çekicidir.
Süsleme unsurları olarak bolca kullanılmış olan çiçek ve bitki motifleri Türk milletinin tabiata olan sevgisinin bir ifadesidir. Sebilin iki cephesinde külliye şeklinde tasvir edilmiş iki cami resmi ve iki minare arasına asılmış kandiller göze çarpıyor.
Sebilin her iki cephesinde hat sanatının güzel örnekleri yer alıyor.
DENGE TAŞI
Dönertaş Sebili 1814 yılında Osmanzade Vakfı'nca yaptırılan sebilin yapısının tam köşesinde kondurulmuş olan mermer sütun, bir "deprem ölçme" aletiydi.
Osmanlı döneminden kalma eserlerde bu tür sütunları gerek mermerden gerekse ağaçtan birçok tarihi cami mihrabında görülebiliyor.
Bu sütunların benzerleri kimi anıt yapıların kapı yanlarında görülebiliyor. "Denge taşı" olarak nitelenen bu taşların dönebilmesi, yapının sağlamlığını gösterdiği şeklinde yorumlanıyor.
