Geçmişten günümüze Ramazan gelenekleri

Biz yaş 50 ve üzerinde olanlar laf başı geldiğinde hafiften sızlanarak 'Nerede o eski Ramazanlar' diye şikayet ederiz. Haksız da sayılmayız hani. Çağın hızla değişen koşulları, kuşaklar boyu aktarılan geleneklerimize de şüphesiz sekte vurdu. Oysa, Türklerin Müslümanlığı kabul ettiği yıllardan itibaren yaşatılan Ramazan geleneklerimizi en doğru şekilde gelecek kuşaklara aktarmak en büyük görevimiz olmalı. 'Kültürler geleneklerle yaşar' diyerek, 11 ayın sultanı Ramazan ayının geçmişten günümüze unutulan geleneklerini Yeni Asır okuyucuları için derledik. Ne yazık ki bugün çoğunu unuttuğumuz geleneklerimizi birlikte hatırlamaya ne dersiniz? İlk kez oruç tutan çocuğa hediyelerden, 'diş kirasına', hatta 'oruca direk vurmaya' kadar uzanan tarihin tozlu sayfalarına karışmış veya karışmaya yüz tutan ilginç geleneklerimizden bazıları.

MAHYA SANATI
Ramazan'ın en büyük habercilerinden biri de camilerde gördüğümüz mahya sanatıydı. Şu anda belirli yerlerde hala devam ediyor olsa da tüm ülke genelinde ne yazık ki geçerliliğini kaybetmiş bir gelenek. Geçmişi tam 400 yıl önceye dayanan mahya sanatı, Türk kültürü içerisinde önemli bir yere sahip. Mahya, Osmanlı ramazan gelenekleri arasında en gösterişli olanıydı.

ÇAT KAPI İFTAR MİSAFİRİ
İftar sofralarının en büyük neşelerinden biri de çat kapı gelen misafirlerdi. Hatta bu misafirler, en çok el üstünde tutulanlardı. Öyle ki, sevilen ve sayılan bir kişiye ansızın misafir olmak saygı belirtisi olarak görülürdü. Osmanlı'da Ramazan gelenekleri arasında iftar vakti kapının açık bırakılması bile vardı. Böylece yoldan geçerken gelebilecek misafirler çekinmeden eve gelebilirdi. Misafiri memnun etmek için elden gelen yapılır, büyük bir sevinçle koyu sohbetlere dalınırdı. Tanrı misafirlerini yedirip içirmek onların dualarını almak için de vesileydi.

DİŞ KİRASI
Osmanlı Dönemi'ne dayanan bir gelenek ise diş kirasıydı. Maddi geliri yüksek olup "zengin" olarak adlandırılan kişiler, evlerinde bir çeşit ziyafet verirdi. Çeşit çeşit yemeklerin bulunduğu sofralarını, halka açarlardı. Bu evlere gelen misafirler ise Tanrı misafiri olarak adlandırılır ve büyük bir heyecanla karşılanırdı. Hatta misafirler evi terk etmeden evvel, bir kesenin içerisinde hediyeler ya da altın paralar takdim edilirdi. Çünkü bu misafirlerin, ev sahiplerine sevap kazandıracağına inanılırdı.

RAMAZAN HAZIRLIKLARI
Çok eski ramazan gelenekleri arasında evlerin temizlenmesi yer alırdı. Her evin Ramazan boyunca ve bayram sürecinde temiz kalmasına özen gösterilirdi. Temizlik demek bereket demekti. Yemeklere yönelik eşyalara ayrı bir özenle yaklaşılırdı. Tabaklar, çanaklar, tencereler, çatal-bıçaklar, bardaklar bir güzel temizlenir, parlatılırdı. Daha önce kullanılmamış yemek takımları gizlendikleri yerden çıkartılırdı. Gündelik yaşamda kullanılmayan, misafirlere özel eşyalara öncelik verilirdi. Tüm ay boyunca ihtiyaç duyulacak gıda malzemelerini temin etmek için büyük alışverişlere çıkılırdı. Maddi durumu iyi olan aileler, bu alışverişi yoksul olanlar için de yapardı. Ramazan ayının, bütün sofralara şenlik getireceğine, yoksul evlere de bereket taşıyacağına inanılırdı.

İLK KEZ ORUÇ TUTAN ÇOCUKLARA HEDİYE
amazanın ilk günü ile birlikte başlayan oruçlarda en çok da ilk defa oruç tutanlar heyecanla kutlanırdı. Dini olarak artık aklı başına ermiş olarak kabul edilen, yani ergenliğe ilk adımını atmış çocukların ilk oruçları büyük bir ilgiyle karşılanırdı. İlk kez oruç tutacak olan çocuklara özel hediyeler alınır ve iftarda paylaşılırdı. Çocukları oruç tutma konusunda teşvik eden ve destekleyen bu hediyeler, Ramazan'ın önemini anlatmak için oldukça etkili bir yöntemdi. Hediye seçiminde ise genellikle oruç boyunca canlarının çektiği yemekler ya da atıştırmalıklar etkili olurdu.

ORUCA DİREK VURMA
Oruç tutma ibadetiyle sorumlu tutulamayacak kadar küçük yaştaki çocuklar için de elbette bir gelenek mevcuttu. Onları hem bu duruma alıştırmak hem de sevmelerini sağlamak için "oruca direk vurma" adı verilen bir yöntem uygularlardı. Öğlen vakti gelince, küçük çocuklara yemek yedirilirdi. Bu yemek arasına ise oruca direk vurma denirdi. Böylece küçük çocuklar hem tüm gün aç kalmamış hem de oruç tutma eylemine yavaş yavaş aşina olmaya başlamış olurdu. Tekne orucu geleneği de buradan gelmektedir. Ramazan adetleri ile aslında dinin hoşgörülü tavrını benimsetmek hep perde arkasındaki niyet olurdu.

GECE EĞLENCELERİ
Eskiden, Ramazan ayı kutsal anlamının yanı sıra, eğlence anlayışıyla öne çıkardı. Tüm gün tutulan orucun ardından afiyetle yenilen yemekler, kılınan teravih namazlarından sonra şenlikler başlardı. Akşam vaktinden sahura kadar süren bu eğlenceler oldukça keyifli geçerdi. Camilerin altında yer alan kahvehaneler dolup taşar, burada kalabalıkça köpüklü Türk kahveleri yudumlanırdı. Kalabalık aile ahalisi ve dostlarla birlikte iftardan başlayan bu sohbet ortamı, sahura kadar devam ederdi. Sokaklarda Karagöz- Hacivat oyunlarını izlemek için heyecanlanan çocuklar koşuştururdu. Ramazan manileri içinde kimi klasik ve duygulu kimi ise komik ve eğlenceli olurdu. Evlerde toplanılır ve büyüklerin anlattığı hikayeler dinlenirdi. Yöresel masallar ve efsanelerle eğlenilirdi.

PİŞİ DAĞITMAK
Ramazan menüleri içinde dumanı üstünde tüten pişiler her zaman gözdeydi. Evlerin hanımları, pişileri tepsi tepsi hazırlayarak eşe, dosta, komşulara hatta esnaf ve davulculara kadar dağıtırdı. Böylece insanlar arası ilişkiler kuvvetlenirken, Ramazan'ın bereketi de yayılırdı. Eski dönemlerde hoş geldin Ramazan etkinlikleri pekişsin diye Ramazanın ilk günlerinde pek çok evde pişi yapvılır ve çevredekilere dağıtılırdı.

NADİR UYSAL