Kralın zulmünden Osmanlı hoşgörüsüne sığındılar

Tarih boyunca birçok uygarlığa ev sahipliği yapan Tire, köklü geçmişi göz kamaştırıyor. Araştırmacı- Yazar Yılmaz Göçmen, 1496'da İspanya kralı II. Ferdinand ve eşi I. Isabel'in zulmünden kaçıp Tire'ye yerleşen Yahudilerin kent kültürüne katkılarını mercek altına aldı. Aylar, hatta yıllar süren uzun ve yorucu bir çalışmanın adından 'Mazideki Tire Yahudileri' adlı belge niteliğindeki kitabıyla tarihe not düşen Göçmen, bu gün bile hala var olan Tire'deki Yahudi toplumunun izlerini Yeni Asır okuyucuları ile paylaştı.

MÜSLÜMAN OLDULAR
Tire'de, 1967'ye kadar tam 430 yıl yaşayan Yahudiler, Osmanlı'nın hoşgörüsü ile kendilerine tanınan
geniş özgürlükler çerçevesinde Türk Müslüman halk ile yakın ve samimi ilişkiler kurdu. Türklerle evlenen bazı Yahudi kızları ise Müslüman olup Türk isimleri aldı.

ZENGİN KÜLTÜR PORTALI
Tire'ye yerleşen Yahudiler şüphesiz kültürlerini de beraberlerinde getirdiler. Yaş pasta, çeşitli hamur işleri, kiremitte peynir, haşlanmış biber turşusu, meyve reçelleri, kavun çekirdeğinden yapılan sübye şerbeti gibi zengin mutfak kültürünü Tire'ye yerleştiren Yahudiler, aynı zamanda uzun yıllar terzilikte de söz sahibi oldular. 'Yer bilardosu' diye adlandırılan ve tahta meşelerle oynan Tire'ye özgü 'Karombol' oyunu ise günümüzde halk tarafından halen yaşatılmaktadır.

GÖÇ M.Ö'YE DAYANIYOR
Araştırmacı- Yazar Göçmen şaşırtıcı bir gerçeğe daha ulaştı. Göçmen'e göre, bazı Yahudi toplumlarının Anadolu ve Tire'ye gelişlerinin M.Ö 3. Yüzyıla kadar uzandığını belirtti. Göçmen, "3.'ncü Antiyohos, kendisine karşı ayaklanan halklardan bir kısım Yahudi'yi Babil'den Anadolu'ya getirdi. O Yahudiler, Tire, Sart, Milet, Edremit, Efes, İstanbul ve Konya gibi şehirlere yerleştirildiler. Bu gerçek tarihi belgelerde mevcut" dedi.

YEDİ NESİL BİRARADA
Tire'deki Yahudilerin ortalama 7 nesil bir arada yaşadığına dikkat çeken Göçmen, "1420'de, Tire'ye gelen ilk Yahudi tolumu bu gün 'Söğütlü kahve' diye bilinen semte yerleşti. Ancak bu küçük bir göçtü. İspanya kralı II. Ferdinand ve eşi I. Isabel'in zulmünden kaçan Yahudiler önce Portekiz'e geçtiler. Baskılar bitmedi, aksine her geçen gün şiddetlendi. Osmanlı'dan yardım istemek zorunda kaldılar. II. Beyazit'in veziri Yahudi idi. Yahudiler, 1496'da Portekiz'den gemilerle Selanik ve İstanbul'a getirildi. Bir süre sonra Selanik'te Yahudi nüfusu Osmanlı nüfusuna yaklaşınca devlet yetkilileri hemen önlem aldı. Sayıları yüz bine yakın Yahudi Anadolu'ya getirildi. İşte bu Yahudilerin ilk geldiği şehir ise Tire'dir, tarihler ise 1525'i göstermektedir" şeklinde konuştu.

TİCARET GELİŞTİ
Yahudi toplumu Tire'deki kent yöneticileri tarafından bugünkü isimleri ile Cumhuriyet mahallesinin bazı sokakları ile Alaybey ve Aydınoğlu caddeleri, Yeşil İmaret, Cağaloğlu, Akküp, Gazozhane ve Karahasan gibi sokaklara yerleştirildi. Kısa sürede Tire'nin ticari hayatına canlılık getirdiler. Yahudilerle birlikte kentte kısa sürede, zeytin, zeytinyağı, ceviz, kestane, badem, kuru üzüm, arpa, buğday, deri ticareti gelişti.

İBADET ÖZGÜRLÜĞÜ
1525 ile 1530 yılları arasında Tire'ye gelip yerleşen Yahudilerin 1825'lere kadar ibadetlerini evlerinde yaptığını anlatan Göçmen, o yıllarda Tire'ye atanan Haham Hayım Palaçi'nin gayretleri ile bunun değiştiğinin altını çizdi. Göçmen, "Lütfi Paşa Cami Mütevelli Heyeti o yıllarda, caminin vakfiyesi olan bir araziyi 'Havra' yapmaları için Yahudilere tahsis etti. Bu Osmanlı'nın hoşgörüsünün ne kadar geniş olduğunu göstergesidir.

Ayrıca, 1880'de kente gelen Leon Bugonyon, Tire Belediye başkanlığından Yahudiler için kutsal sayılan 'Hamursuz ekmek' yapımı için bir mekan talep eder. Kent yöneticileri de Ulu caminin bahçesindeki binaları ona tahsis eder. Tire'nin yanı sıra İzmir'deki Yahudilerin hamursuz ekmekleri burada imal edilir. Ayrıca, 1934-38 seçimlerinde Cumhuriyet mahallesi seçimlerini Cako Mirhazi adlı bir Yahudi vatandaşın kazandığı belgelerde mevcuttur" ifadelerini kullandı.

SON KAFİLE 1967'DE GİTTİ
Ve veda vakti... Kentteki son Yahudi grubu bu topraklarda sorunsuz ve barış içinde 430 yıl yaşadıktan sonra 1967'de Tire'den ayrıldı. Yemek ve mutfak kültürlerini, oyunlarını, evlerini ve anılarını arkalarında bırakıp gittiler. Hiçbir zaman Müslüman Türkler halkından baskı ve zulüm görmediler. Medeni geçinen Avrupa'nın aksine Türklerin engin hoşgörüsünün koruyucu şemsiyesi altında yüzyıllar boyunca güvenle yaşadılar...

GÖÇÜN TARİHSEL ARKA PLANI
Elhamra Kararnamesi ile Kastilya ve Leon Kraliçesi I. Isabel ile Aragon Kralı II. Ferdinand 31 Mart 1492'de Elhamra Sarayı'nda imzaladıkları bir belge ile İspanya'da yaşayan Yahudilerin kovulması kararını, gerekçeleriyle birlikte ilan ederler. Buna göre Yahudi dinine mensup veya biyolojik olarak Yahudi olan herkes İspanya'yı terk edecek, yanına altın, para vb. ziynet eşyası almayacaktır. Uymayanların ise idam edileceği belirtilmiştir. Bu tarihten bir yıl sonra yine II. Ferdinand'a ait olan Sicilya (1493'te), beş yıl sonra da Portekiz (1497'de) aynı uygulamayı gerçekleştirecektir.