Ayasofya’nın Levhaları

Dün sahurda Diyanet Televizyonu'nun "Bereket Vakti Ayasofya" programına katıldım. Bu vesileyle Ayasofya ile ilgili bir ayrıntıyı anlatmak istiyorum.
Ayasofya Camii 24 Kasım 1934'te müzeye çevrildi. Bu sırada hat sanatımızın en önemli şaheserlerinden olan levhalar yerlerinden indirildi.
Bu 8 adet levhada "Allah", "Muhammed", "Ebubekir", "Ömer", "Osman", "Ali", "Hasan" ve "Hüseyin" isimleri yazılıdır. Dünyanın en büyük hat örnekleri olan levhalar celi sülüs hatla yazıldı.
1849'da Ayasofya'nın tamiri sırasında yerlerine kondu.
7.5 metre çapındaki bu levhalara yazılar, Kazasker Mustafa İzzet Efendi tarafından önce kalemle yazılabilecek küçüklükte yazıldı. Daha sonra kareleme metoduyla istenilen büyüklüklere getirildi. Mesela Allah lafzındaki "Elif Harfi" 5 metre 60 santime çıkarılıp parça parça kalıplar halinde altınla yazıldı. Kazasker'in öğrencileri yazı kalıplarının hazırlanması ve branda üzerine yazımı safhalarında yardımcı oldu.
Ihlamur ağacından yapılan bu levhaların parçalarının birleştirilmesi Ayasofya Camii içerisinde yapıldı. Ayasofya müzeye çevrilince bu levhalar başka yere taşınmak istendiyse de büyüklükleri sebebiyle hiçbir kapıdan sığmadı. Çaresiz, Hünkar Mahfili tarafındaki köşeye yığılıp kaderlerine terk edildi.
Üst üste konan ve bu yüzden rutubet ve havasızlıktan çürümeye yüz tutan yazılar hamiyetli kimselerin içini sızlatıyordu.
ÜZÜNTÜ BİTİYOR
Konunun devamını İbnülemin Mahmud Kemal İnal'ın, "Son Hattatlar" adlı eserinden sadeleştirerek takip edelim:
"Allah ismi, Hz. Peygamber'in ismi, dört halifenin Hz. Hasan ve Hüseyin'in isimlerini taşıyan bu değerli levhalar, birtakım kıymet bilmez şahıslar tarafından indirilip bir kenara konulmuş, bazıları yer yer zedelenmişti.
Bu durum beni ve diğer imanlı kimseleri üzdüğünden levhaların tekrar yerlerine asılması için uğraştıksa da başaramadık. Nihayet Ayasofya Müzesi Müdürü Muzaffer Ramazan Bey'i teşvik ettimse de: "Para yok, olsa asarım" demişti. Öteden beri benimle birlikte bu işe zihin yoran Ekrem Hakkı Ayverdi ve Nazif Çelebi Beyler gerekli parayı sırf Allah rızası için verdiler.
Ekrem Hakkı Bey'in nezaretinde levhalar tamir edildi, yine onun tarafından 28 Ocak 1949'da yerlerine asıldı. Ekrem Bey gelip beni götürdü. Levhaları eski yerlerinde görünce ağlamaya başladım. Allah'a şükürle vasıta olanlara teşekkür ettim."
EKREM HAKKI AYVERDİ
​
E. H. Ayverdi (1899-1984) tarihimize ve kültürümüze aşık değerli bir mimar-mühendistir.
Pek çok Osmanlı eserini restore etti.
O devasa levhaların, iskeleler kurulup çok yükseğe çıkarılarak yerlerine sabitlenmesi ciddi bir mühendislik işidir. Bilgi, beceri, cesaret ve iman ister. Bunlar Ekrem Bey'de vardı. Levhaların asılacağı gece kazanlar kurdurmuş, yemekler pişirtmiş ve işçilere ikram ettirmişti. Böylece sabaha kadar çalışarak levhalar yerlerine asılmıştı.