2023 Fransa’da Piyer Loti yılı

Geçenlerde İzmir Fransız Kültür Merkezi'nde bir toplantıda idim ve merkezin müdürü Jose-Maria Querinos, 2023 yılını Fransa'da Pierre Loti yılı olarak ilan ettiklerini ve değişik kültür organizasyonları ile bu büyük yazarı anacaklarını söyledi. Bu kapsamda, İzmir'de de değişik etkinlikler yapılacakmış.
Elbette mutlu oldum, çünkü Piyer Loti çok büyük bir Türk dostu idi. Hem Osmanlı hem de Cumhuriyet dönemlerinde ülkemizde büyük bir sempati gören Pierre Loti, Fransız Akademisi üyesi ve Legion d'Honneur nişanı sahibi idi.
Piyer Loti,14 Ocak 1850'de Rochefort'da doğmuş, 1867'de eğitimine başladığı denizcilik okulundan 1869'da deniz subayı olarak mezun olmuş, yüzbaşı ve albay rütbelerine kadar mesleğine devam ederken yazarlık kariyerini de sürdürmüştür.
Gerçek ismi Juien Viuad'dır. Denizci olarak bir tür bohem yaşam içinde dünyayı gezer ve ismine "Loti" ilavesini, Tahiti'de karşılaştığı Kraliçe Pomare'nin nedimelerinden alır. Loti, o bölgede yetişen pembe renkli tropikal bir bitkinin ismidir.
DOGU HAYRANIYDI
Fransa'da yani ülkesinde Doğu, özellikle de Türk hayranlığı nedeni ile acımasızca eleştirilmiştir. İstanbul'da bulunduğu zamanların bir ürünü olan Aziyade adlı romanı, 1879 yılında yayınlanmış ve geniş okur kitleleri tarafından beğeni ile karşılanmıştır. Bir Fransız deniz subayı olarak İstanbul'da defalarca bulunmuş, her karaya çıkışında fes giydiği için arkadaşlarınca "paşa" diye hitap edilmeye başlanmış, zamanın belediye katiplerinden olan Zeki Mugamiz'den Türkçe dersleri almıştır.
Trablusgarp ve Balkan savaşları sırasında Fransa'daki birçok dergi ve gazetede Türkler'i savunan makaleler kaleme almış, sergilediği Türk dostu davranışları nedeniyle, 1913 yılında İstanbul'a gelişinde, bir kahraman olarak törenle karşılanmış, devrin padişahı Sultan Mehmed Reşad ile görüşmesi sağlanmıştır.

TAM BIR TÜRK DOSTU
Piyer Loti, sadece Trablusgarp ve Balkan savaşları ile ilgili değil Ermeni meselesi ve Sevr Antlaşması gibi konularda Türklerin yanında yer almış, Türklere karşı Avrupa'nın Haçlı zihniyetini ele alan La Turquie agonisante, La grande barbarie, Les massacres d'Armenie, La mort de notre cher France en orient ve Suprêmes visions d'orient başlıklı birçok yapıtını yayınlamıştır. Hatta I.
Dünya Savaşı öncesinde dönemin sadrazamına gönderdiği bir mektupta, Avrupa'nın Osmanlı Devleti'ni parçalamaya yönelik stratejilerinden kesin bir dille bahsetmiş, Osmanlı İmparatorluğu'nun dünya savaşına girmemesi konusunda uyarılarını dile getirmiştir. Tüm bu davranışları nedeni ile Fransa'da ve Tüm Avrupa'da ağır hakaretlere uğramıştır. Kurtuluş Savaşı'mıza da aynı desteği veren Loti, Anadolu'daki direnişin Avrupa'da sesi olmuş, Türkiye Büyük Millet Meclisi de Piyer Loti'ye şükranlarını sunan bir mektup göndermiştir.

ILK ÖNCE IZMIR'E GELDI
Piyer Loti, 1923 yılında, Cumhuriyet kurulduktan sonra hasta yatağından Atatürk'e yazdığı bir mektupta, daha önce kaleme aldığı "can çekişen Türkiye" kitabına atıfta bulunarak, "Majesteleri, ömrüm vefa ederse, Sizi anlatacağım 'Can Suyu Mustafa Kemal' isimli kitabımı yazmak istiyorum" der... Ne yazık ki birkaç hafta sonra vefat eder.
1950 yılında, doğumunun 100. yılı münasebetiyle İstanbul'da bir anma günü düzenlenir ve Abdülhak Şinasi Hisar onun Türkler'e dair kitapları konusunda bir konuşma yapar, ayrıca İstanbul ve Piyer Loti kitabını yayınlar. Türkiye'de büyük bir sevgi ve saygı gören Piyer Loti için, ülkemize ilk ayak bastığı yerin İzmir olduğu da düşünülürse, şimdiden Fransa'daki 'ölümünün 100 yılı" anısına yapılacak etkinliklere hazırlık ve katkı yapılması güzel bir gelişme olacaktır.
Okuyucularıma bu büyük yazarın henüz okumadılarsa, Türkçe'ye çevrilen ve kolaylıkla kitapçılardan temin edebilecekleri Aziyade, İzlanda Balıkçısı ve Madam Krizantem gibi kitaplarını okumalarını tavsiye ederim. Ruhu Şad Olsun.