Inancın tarihine yolculuk

Lidya Devleti'nin başkenti, Roma ve Bizans dönemlerini önemli yerleşim bölgesi olan Manisa'nın Salihli ilçesindeki Sardes Antik Kenti, tarihi öneminin yanı sıra medeniyetlerin dini inançlarını taşıyan yapılarıyla dikkatleri üzerine çekiyor. Adeta medeniyetlerin inanç merkezi olan Sardes Antik kentinin içindeki tapınaklar ve kiliseler günümüze kadar ayakta durmayı başararak tarihe ışık tutmaya devam ediyor. Yahudiler için önemli olan Kudüs'teki Ağlama Duvarı olarak bilinen Süleyman Tapınağı, Babil'deki kerpiç sinagogun ardından üçüncü önemli havra olan Sardes Sinagogu, tarihi kentteki önemli inanç yapılarından biri.

ENDÜLÜS ÖNCESİ
İnanışa göre Sardes, milattan önce 3'üncü yüzyılda Yahudi cemaatine sahip oldu. Tarihi antik kentteki Sardes Sinagogu hakkında çeşitli yazıları bulunan Manisa Salihli Turizm Derneği Onursal Başkanı Araştırmacı-Yazar Mustafa Uçar, Yahudiler için önemli olan sinagogu anlattı. Sardes Sinagogu'nun M.Ö. 212-215 yapıldığının tahmin edildiğinin söyleyen Araştırmacı-Yazar Uçar şöyle konuştu; "M.Ö 215-212 yıllarında yapıldığı tahmin edilen sinagog bölgeye gelen 2 bin haneden oluşan yaklaşık 10 bin kişilik Yahudi cemaati tarafından kullanıldığı tahmin edilmektedir. Yüzyıllar öncesinden yaşam izlerinin hala korunmasından elde edilen bilgilere göre, Yahudilerin Eskinazi ve Sefarad kollarına ayrıldıkları ve Seferad kolunun İspanya Endülüs'ten doğduğuna inanıldığı, ancak Endülüs'ten önce Seferad kolunun bu coğrafyada yaşadığı ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle Sardes Sinagogu dünyanın bilinen üçüncü sinagogu olması adına önemlidir. Yahudilerin Seferad kolunun buradan çıktığı tahmin edilmektedir. Geleneklerine, göreneklerine bağlı olarak Sardes merkezli Anadolu'ya ilk gelenler burada sinagog kuruyorlar. Ayrıca, Avrupa'nın ve Anadolu'nun ilk sinagogu olma özelliğini taşıyor."

İBADET MERKEZİ
Sardes Sinagogu'nda o dönemlerde aynı anda bin kişinin ibadet edebildiğini söyleyen Araştırmacı- Yazar Uçar, havrada ayrıca cemaatin sorunlarının çözüldüğünü, nikah kıyıldığını ifade etti. O dönemlerde Sardes Sinagogu'nun Anadolu'nun en büyük sinagogu olarak geçtiğini söyleyen Uçar, "Sardes Sinagogu'nda yer alan 3 basamaklı mermer alana 'Onur Locası' adı veriliyor. Yahudi yaşlılar bu locaya oturuyor ve cemaatin sorunlarını tek tek dinleyerek çözüme kavuşturuyor. Locanın önündeki sehpada haham başı aynı anda bin kişiye vaaz veriyor ve ibadet gerçekleştiriyor. Burası zamanında Anadolu'nun en büyük ve tek sinagogu olarak geçiyor. Doğu tarafından 3 kapısı var. Orta kapıdan hahamlar, sağ ve sol kapıdan da haremlik-selamlık usulüne göre kadınlar ve erkekler giriyor. Orta kapının her iki tarafında da yüksekçe yerler var. Bu yerlerde zamanında Hazreti Süleyman'ın emanetleri ve din kitapları saklanıyordu" dedi.

EVLENECEK KIZLAR İÇİN
Araştırmacı-Yazar Uçar, Sardes Sinagogu'nun ortasındaki 'Havuzlu Salon'un da büyük bir önem taşıdığını ve salonda ritüellerin gerçekleştirildiğine dikkat çekti. Uçar, "Havranın ortasındaki bu havuzda Yahudiler ellerini yüzlerini yıkayıp temizliklerini yapıyorlarmış. En önemlisi evlenecek olan genç kızların havuzun içine 7 kere girip-çıkarak günahlarından arınıp eşlerinin evlerine gittikleri biliniyor. Havuzlu Salon'da 14 sütun bulunmakta ve dört ayrı köşedeki sütun yukarıdan bakıldığı zaman kalp şeklini taşımaktadır. Kalp şeklindeki bu sütunlar dört bir tarafınız sevgiyle dolsun anlamına geliyor" diye konuştu.

YAHUDİLERİN HAC YERI
SARDES Sinagogu'nun 1962 yılında antik kentte yapılan kazıyla ortaya çıkarıldığını ve havranın Türkiye ve Avrupa'da çok bilinmemesine rağmen Amerika'daki Yahudiler tarafından tanındığı anlatan Uçar, "Burası özellikle Yahudilerin Seferad kolunun hac yeri olarak gördüğü nadir yerlerden biridir. Burası özellikle Amerika'da yaşayan Yahudiler tarafından çok iyi biliniyor. 1962'den 1972 yılına kadar olan restorasyon çalışmalarının sponsorluğunu Amerika'daki Yahudiler yapmıştır. Ancak Avrupa'da ve hatta Türkiye'de çok fazla bilinmiyor" dedi. Sardes sinagogunun inanç turizmi açısından önemine dikkat çeken Mustafa Uçar, "İnanç turizmi için buranın daha çok tanıtılması lazım. Sardes Sinagogu'nda Sart Amerikan Hafriyat Heyeti tarafından yeniden yenileme çalışmalarına başlanmış olup yakın zamanda orijinal haline getirilecek. Bu çalışmalardan sonra ilgili kurumların, bakanlıkların destekleriyle Sardes Sinagogu inanç turizmi açısından önemli bir ziyaret yeri olacağına inanıyorum. Buranın tanıtımı yapıldığı zaman insanlar merakla görmeye gelecekler" diye konuştu.

NERMİN UÇTU