Daha güçlü bir beyin için: NFB

Neurobiofeedback; temel olarak kişinin kendi beyin dalgalarını değiştirmesine yardımcı olan bir öğrenme stratejisi. NFB terapisinde kişiler bir yandan sağlıksız beyin dalgalarını baskılamayı, bir yandan da sağlıklı olan beyin dalgalarını güçlendirmeyi öğreniyor

Başınızın üzerine yapıştırılan elektrotlarla karşınızdaki ekrana bakıyor ve sadece beyin gücünüzü kullanarak iç içe geçmiş hareketli iki daireye bakarak içteki kırmızı daireyi hep içte tutmaya çalışıyorsunuz. Bir başka egzersizde yarış çizgisindeki üç tırtıldan ortadakini hareket ettirmeye, bir başka resimde bulanık görüntüyü netleştirmeye çalışıyorsunuz. O sırada ne iş stresi, ne ödenmesi gereken faturalar... Eğlenceli bir bilgisayar oyununun içinde, bir o kadar da zor komutları yerine getirmek için beyin gücünüzü son damlasına kadar kullanıyorsunuz. NFB, yani Orijinal adıyla Neurobiofeedback yöntemi ile kısa bir tanışma seansının ardından sorularımızı Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Uzmanı Dr. Özlem ÖZcan'a yönelttik.
-NFB terapisi (Neurobiofeedback)'in dünyada ortaya çıkış öyküsü nedir?
Yöntemin ortaya çıkışı aslında çok eskiye dayanıyor. Amerika'da 50 yıldır kullanılan bir yöntem. İlk başta astronotlar üzerinde çalışılmış. Uzaya gönderilecek astronotların beyin dalgalarının ve frekanslarının düzenlenmesi, uyum sağlama yeteneklerinin artırılması için çalışılmış. Daha sonra savaş döneminde çalışılmış. İkinci Dünya Savaşı'ndan başlayıp en son Amerika'nın Irak operasyonuna kadar askerlerin üzerinde ekip çalışmasını daha verimli hale getirme, dikkati. konsantrasyonu sağlama, hedefi vurma becerilerini geliştirme üzerine çalışılmış. Ondan sonra da görülmüş ki iyi sonuçlar alınıyor. Böylece NASA'nın ve askeri çalışmaların dışında da okullar, özel eğitim merkezleri, iş yaşantısındaki yüksek performans çalışmalarında kullanılmış. Bu alanlarda da iyi sonuçlar alınmaya başlanınca dikkat eksikliği hiperaktivitede, öğrenme güçlüğünde, belli bazı psikiyatrik tanılarda; uyku bozuklukları, depresyon, travmaya bağlı stres bozuklukları gibi alanlarda tanı yelpazesi genişlemiş.
2009'da da Comprehensive Textbook Of Psychiatry'de neurobiofeedback terapisine ayrılmış bir bölümle, tedavi yönteminin bilimselliğine ve psikiyatri eğitiminde güncelliğine son nokta konulmuş.
DIŞARIDAN AKIM VERİLMİYOR
-NFB terapisi sırasında kişiler neler yaşar?
Cihaz belli elektrotlara bağlıdır. Bu elektrotlar da saçlı kafa derisine ve kulak memelerine yapıştırılır. Farklı uygulamalar için beynin değişik bölgelerine alternatif elektrotlar da bağlanır. Oradan alınan beyin dalgaları özel bilgisayar programı üzerinde görüntülenir. Bozukluğu olan bir dalga veya artırılması gereken bir dalga varsa onunla ilgili kişiye bir ekran aracılığıyla görsel ve işitsel uyaranlar verilir. Bu uyaranlar film, animasyon, müzik dinleme, belgesel izleme veya çeşitli görüntüler şeklinde olabilir. Birçok değişik protokol var programın içinde. Kişiye bir akım verilmiyor, dışarıdan uygulanan herhangi bir şey yok. Sadece o elektrot uçlarından alınan beyin dalgaları, uygulayıcının karşısındaki ekranda görülüyor. Beyin egzersizi eğitimi olarak tanımlayabileceğimiz bu süreçte uygulayıcı kişi ekrandaki uyaranları kendi beyin dalgaları ile yönlendirmeyi öğreniyor. Uygulamayı yaptıran uzman, süreç ilerledikte kişide konsantrasyonu artırmak, stresini baskılamak ya da zihinsel farkındalığını artırmak üzere uygulamayı zorlaştırıp kolaylaştırıyor. Uygulama yapılan kişi uyaranların zorlaşıp kolaylaştığını fark etmiyor. Sadece bir süre sonra ona verilen komutu daha kolay yerine getirebildiğini, performansının daha iyi olduğunu ya da uyarana verdiği tepkinin daha kaliteli olmaya başladığını görebiliyor ekranda.
-Siz bu sırada sadece ne yapması gerektiğini söylüyorsunuz ve kişi bunu beyin gücü ile gerçekleştiriyor öyle mi?
Evet. Bütün mesele beyin gücü aslında. Bazen kişiler ilk başta anlamıyorlar ne olduğunu. Buna ne gerek var? Bunun mantığı ne gibi sorular sorabiliyorlar. Aslında düşünmesek bile beynimizin bir elektrik aktivitesi var. Normalde dalgalarımız hep var zaten. Düşünmesek bile bir şeyler oluyor ama eğer düşünürsek o zaman olması gerektiği gibi oluyor.
IQ 5-15 PUAN YÜKSELİYOR
-NFB terapisi ile yapılan beyin egzersizleri zekayı geliştiriyor mu?
NFB, algılama kabiliyeti ve öğrenme hızını geliştiren bir uygulama. Ayrıca yapılan bilimsel çalışmalara göre IQ puanlarında 1-15 puan arasında bir artış olduğunu gösteriyor bize. Diyelim ki öğrenmesi çok yeterli düzeyde olmayan bir bireye uygulama yapılmış, seanslar belli bir süre devam etmiş ve uygulamanın sonunda zeka testi ile kişiler değerlendirilmiş. Hem çocuklarda hem yetişkinlerde eski almış oldukları IQ puanlarının 5-15 puan arasında arttığı görülmüş. Ama "Çocuğumu üstün zekalı yapabilir miyiz?" diye de soruluyor, böyle bir şey mümkün değil tabii ki.
-Etkin sonuçlar almak için kaç seans uygulama yapılması gerekiyor?
Tanıya ve kişiden kişiye seans sayısı değişir. Minimum seans sayısı 20'dir. Bazı kişilerde 30 seans, 40 seans hatta bazen 100 seansa kadar çıkılması gerekebiliyor. Olumlu etkilerin görülmeye başlanması ve yorum yapabilecek duruma gelinmesi 10-15 seans uygulama gerektirir.
Daha sonrasında "20'ye tamamlayalım" veya "30'a tamamlayalım" denilebilir. Uygulama gün aşırı veya her gün yapılır.
-Bir seans ne kadar sürüyor?
Her bir seans 30 dakika civarında sürüyor. Günde iki uygulama da yapılabilir ama bunu herkes kaldıramıyor. Yorgunluk veriyor çünkü. Uygulama beyin yorgunluğu veriyor ve üzerine yapacağınız aktivite için performansınız yükselse bile kendinizi yorgun hissediyorsunuz. Biraz baş ağrısı olabiliyor. Yarım saat çalışma ile sanki bütün gün zihinsel çalışma içindeymişsiniz gibi hissediyorsunuz.
-NFB terapisi, çocuklarda idrar kaçırma problemini nasıl çözüyor?
Çocuk ve genç yaştaki gece işemelerinin bir kısmı genetik, bir kısmı psikolojik, bir kısmı da fizyolojiktir. Fizyolojik olanların zaten çözümü başka türlüdür. Psikolojikse veya genetik kökenli bir süreç ise beyin dalgaları ile çok alakası var. Önce hastanın beyin haritalaması yapılıyor ya da eeg çekimi yapılıyor. Dalga bozukluğu olan frekansların sağlıklı gelişmediği yerleri tespit edip oradaki dalga frekansları düzeltiliyor. Bu tamamen beyinle mesanenin eşzamanlı çalışmasını kontrol etmek üzere nörolojik çalışma olarak düşünün. Buradan verilen sinyal mesaneye mesajı yolluyor ve "tut" ya da "bırak" diyor. Bu sinyal çok kaliteli iletilemiyor ise mesane ne yapacağına karar veremeyebiliyor. NFB terapisi ile bu durum düzeltiliyor.
HEKİM KARAR VERMELİ

Uygulama alanları * Dikkat Eksikliği-Hiperaktivite * Öğrenme güçlükleri * Disleksi-disgrafi-diskalkuli * Anksiyete bozuklukları * Depresyon * Panik Bozukluğu * Sınav kaygısı * Performans artırma * Motivasyon düşüklüğü * Yeme bozuklukları (Anoreksiya ve bulimia nervosa) * Tikler * Obsesif-kompülsif bozukluk * Uyku bozuklukları * Otizm * Asperger sendromu * Fobiler * Diş gıcırdatma * Tırnak yeme * Gece ve gündüz işemeleri * Dışkı kaçırma * Konuşma bozuklukları * Kekemelik * Unutkanlık * Alzheimer * İdrar kaçırma

-İlacı doktor verir, hasta kullanır... Peki NFB terapisini biz mi talep edeceğiz, doktor mu ihtiyaç olduğunu söyleyecek?
Bu da önemli bir konu. Konu toplumumuzda henüz çok iyi bilinmiyor. Benim de buna ihtiyacım olabilir mi? Bende uygulanması uygun olur mu? diye düşünebilir. Sonuçta hekim kararı önemli. Birçok başvuruya sizin dalga frekanslarınızda hiçbir problem yok, denebiliyor ve amaç iş performansı spor vs değilse gerek yok cevabını da alabilir insanlar. bunun ayrımını yapmak için mutlaka hekim gerekir. Hekim olmayan, beynin anatomisini bilmeyen bir kişinin buna karar vermesi sağlıklı değil. sadece cihazın buna karar vermesine de sağlıklı değil. cihazın karar verdiği şeyi bir hekim gözüyle beyin haritasında görmek önemli. Uygulamayı psikolog yapabiliyor, eeg teknisyenleri yapabiliyor ama tüm bu süreçleri psikiyatri hekiminin yönlendirmesi şart.

BİSİKLETE BİNMEK GİBİ...
-Kalıcılık için yöntemin tekrarlanması gerekiyor mu?
Bu kalıcı bir şey. Beyin bunu öğrenmiş oluyor ve unutulmuyor ve geriye dönüşler olmuyor.
Bisiklete binmek gibi düşünün. Önce uğraşırsınız, gayret edersiniz ama bir kez öğrenirseniz ömür boyu bisiklet kullanmayı unutmazsınız.
-NFB terapisi ile ilgili garip isteklerle karşılaştığınız oluyor mu ?
Bazı anne babaların "Çocuğumu üstün zekalı yapabilir misiniz?" şeklinde yaklaşımları oluyor. Elbette bunun olamayacağını söymememiz gerek. Veya keyfiyetçi çocuklardan "Ben buna geleyim, okula gitmeyeyim" ya da "Dershaneye gitmeyeyim de okula devam edeyim" türü talepler gelebiliyor. Günümüzde çocuklar zorlu bir yarışın içinde. Okul, özel ders, etütler, dershane... Dershaneye gidilmesin, özel ders alınmasın demiyorum ama bunlara bu kadar çok zaman ve para harcamaktansa beynini başka türlü geliştirmeyi ve daha iyi kullanmayı öğrensin gençler. İlla ki bilgiyi bir başkası hap gibi yutturmasın istiyoruz. Zaten bilgiyi de hap gibi yutturamazsınız. Bilgiyi içine sokmayşa çalıştığınız beynin çok iyi durumda olması gerekiyor. NFB terapisi ile öğrenmenin çok daha hızlı ve kaliteli olduğunu görüyoruz.