Şaşılık okul çağından önce tedavi edilmeli

Göz Hastalıkları Uzmanı Op. Dr. Onur Aydın, "Çocukta şaşılık varsa ve tedavi edilmediyse, oluşabilecek görme azlığı ve tembellik nedeni ile okul çağında yalnızca ders başarısı etkilenmeyecek, arkadaşlarının negatif tepkileri yüzünden, psikolojik yönden de yara alması kaçınılmaz olacaktır" diyor
Çocuklarda şaşılık, doğumsal olabildiği gibi, gözlük ihtiyacına bağlı olarak da ortaya çıkabiliyor. İyi göremeyen çocuk, görmeyi iyileştirmek için gözlerini kaydırabiliyor. Bu nedenle genelde çocuklarda önce gözlük ve kapama tedavisi deneniyor. Sonuç alınamazsa ameliyat seçeneği devreye giriyor. Doğumsal şaşılığın ise tek tedavisi ameliyat. Ancak ister doğumsal olsun, ister sonradan ortaya çıksın, şaşılığın mutlaka okul çağından önce tedavisinin tamamlanması gerekiyor. Özel Batıgöz Göz Sağlığı Dal Merkezi'nden Göz Hastalıkları Uzmanı Op. Dr. Onur Aydın, şaşılık ve tedavisi ile ilgili sorularımızı yanıtlıyor:
-Şaşılık nedir?
Şaşılık, özellikle çocukluk yaş döneminde görülen ama erişkinlerde de olabilen, gözlerin paralelliğini kaybetmesi durumudur. Bu durum, içe şaşılık olarak da, dışa şaşılık olarak da görülebilir, gözde kayma bazen yukarıya doğru da olabilir. Şaşılık, özellikle çocukluk yaş grubunda atlanmaması gereken bir konudur, çünkü ilerleyen zamanda göz tembelliği yapar.
-Şaşılık, sağlıklı görme fonksiyonunu da etkiler mi?
Elbette. Hiçbir bebek görerek doğmaz. Yaklaşık 4. ay itibariyle yavaş yavaş görme fonksiyonları başlar. Işıkları takip eder, anne ile göz teması kurar, etrafa ilgisi artmaya başlar ve hızla görmesini olgunlaştırmak ister. Bu görme olgunlaşması da, görme aksının, yani ışığın geçtiği eksenin açık olması ve gözlerin paralel olması ile mümkün olur. Gözler paralel durmalıdır ki, gelen ışık makula denen görme merkezine düşsün. Gözlerin paralelliği 5-6 yaştan önce sağlanamazsa, kayan göz genellikle tembel oluyor. Tembel olduğu için de bütün bir ömür boyunca çocuk ilk 5-6 yıl ne görüyorsa az ya da orta, ömür boyu onu görüyor. Bu nedenle şaşılığın atlanmaması gerekiyor.

-Şaşılığın bebeklikte normal kabul edildiği bir dönem de var değil mi?
Tabii. Bütün bebeklerin burnu çok güzeldir, çünkü burun kemeri gelişmemiştir. Büyükler baktığı zaman "bu çocuğun gözü kayıyor gibi" derler. "yalancı şaşılık" dediğimiz bu gibi durumlarda gözlerin durumu normaldir. Ancak burun kemiği geniş olduğu için gözün iç beyazını saklar. Özellikle yan bakışlarda çocuk şaşı bakıyor gibi gelebilir. Halbuki bu bir yalancı kaymadır. Gözler normal yerindedir. Çocuk bir buçuk yaşından sonra yüz kemikleri gelişmeye başladığı anda burun kemeri oluşur ve gözlerin ortada olduğunu fark ederler.
-Şaşılığın atlanmaması için ilk muayene ne zaman yapılmalı?
Doğuştan şaşılık görülen bir grup var. Bebek annesinin kucağına verildiği andan itibaren gözleri kayıyor olabilir. Altıncı ay bizim için kritik bir dönem. Anne babanın bebekte hissettikleri anormal bir durum yok ise, yenidoğan bir bebeğe göz muayenesi yapmanın çok büyük bir getirisi olmayacaktır. Ama altıncı ayda göz muayenesi, şaşılık varsa da yoksa da yapılmalıdır.
-Altı aylık bir bebeğin göz muayenesi zor mudur?
Hayır. Altı aylık bir bebekte bakılacak olan kriterler ana kriterlerdir. Göz ekseni açık mı, yani önden arkaya ışığın geçişini engelleyen bir şey var mı? Doğumsal katarakt veya doğumsal şaşılık var mı, Gözün ön segmenti dediğimiz göz bebeğinde bir problem var mı bu anlaşılabilir ve bu durum konuşulabilir aile ile.
-Şaşılık tespit edildiğinde nasıl tedavi edilir?
Şaşılık tespit edildiğinde doğumsal şaşılık olup olmadığının ayrımı yapılır ve bebek bir yaşını geçtiğinde damlalı muayene yapılır. Kaymayı destekleyen bir görme kusuru saptanırsa gözlük verilir. Gözlük verildikten sonra da artık kontrol ve takipler başlar. Eğer çocuk gözlükle görüyorsa ve gözlükle kayması yok ise şaşılığın tedavisi belli olmuştur: sadece gözlük kullanacaktır. Erişkinler gözlük takmazlarsa bulanık görürler. Ama çocuk ve bebeklerde böyle değildir. Çocuk ve bebekler, gözlük ihtiyacı var ve takamıyorsa bulanık görme durumunu, gözlerini içe kaydırma refleksiyle düzeltmeye çalışırlar. Böylece görmelerini düzeltebilirler ancak bu arada istenmeyen bir etki ortaya çıkar: gözlerde kayma.
-Kaymanın tek bir gözde veya her iki gözde birden olması arasında nasıl bir fark vardır?
Eğer tek bir gözde kayma varsa, bu bize o gözün daha tembel olduğunu, daha az gördüğünü düşündürür. Tek bir gözün kayması daha sıkıntılı bir durumdur. O gözü tedavi ederken, eğitmek, yani diğer gözü kapatarak görmesini artırmak gerekir. Şaşılık bazen bir göz, bazen diğer göz gibi göz atlıyorsa, bu daha olumlu bir durumdur ve her iki gözün de görme fonksiyonuna katıldığını gösterir. Tedavisi de daha kolaydır.
-Bir gözün kapatılması neyi sağlıyor?
Tek gözü sabit kayan çocuk geldiği zaman, gözlük kusuru var mı buna bakılır. Daha sonra sağlam olduğu düşünülen göz kapatılır. Böylelikle kayan göz, ortaya gelip doğru şekilde işlevini sürdürmeye başlar. Ancak kapatma tedavisinin bir süresi var. Genellikle 7-8 yaşa kadar yapılması gerekir.
Gözlüğü ve kapamaya rağmen şaşılık düzelmiyorsa belli bir süre sonra ameliyat planlanır. Ama çocuk gözlüğünü taktı, kapama tedavisi yapıldı, gözler ortalandı ise cerrahi planlamaya gerek kalmayacaktır.
-Kapama tedavisi ne kadar sürer?
4 yaş sonrasında çocuk, muayenede karşıda gördüğü nesneleri söyleyebildiği için, düzelmeyi anlamak daha kolay olur. Bu durumda görme tama çıktığında tedavi bitirilebilir. Çünkü çocuk, önceden görmeyen gözü ile görmeye başlamıştır ve kazanılan bu fonksiyon artık kaybedilmez.
Eğer çocuk 2 buçuk, 3 yaş civarında gördüğünü tarif edemediği dönemde ise odaklanmasına bakılır.
-Şaşılık ameliyatı hakkında bilgi verir misiniz?
Ameliyat genel anestezi altında yapılır ve ortalama bir saatlik bir ameliyattır. Ameliyatta çok çalışan ve örneğin gözü içe çektiren kas hangisi ise bu kas gevşetilir, daha az çalışan kas da kuvvetlendirilir. Şaşılık ameliyatı, bilinen en eski göz ameliyatlardan biridir. Biraz teknikler değişiyor sadece. Hasta aynı gün evine gidebilir.
-Şaşılık ameliyatından yüz güldürücü sonuçlar alabilmenin şartları nelerdir?
Kaymanın başlama yaşı, gözlük kullanıp kullanmadığı, doktora gelinen yaş ve kaymanın tipi ameliyat başarısını etkileyen ussurlardır. Yani yıllarca göz doktoruna gitmemiş, bir gözü tembel 10 yaşında bir çocuğun ameliyatı da yapılabilir. Fakat yeniden kayabilme ihtimali, her kitapta yazdığı gibi bu hastalarda biraz daha fazladır. Kozmetik nedenlerle bu ameliyatı 30-40 yaşında olan kişiler de var. Ama vaktinde gelmiş, gözlüğünü almış, kapamaları yapılmış, tedaviye uyum göstermiş hastalarda ameliyat da zamanında yapıldıysa, tabii ki tekrarlama ihtimalleri hep en azdır.
-Ameliyat için ideal yaş nedir?
Doğumsal kaymalar, bebeğin ilk altı ayda kaymasının olduğu durumlardır ve bir buçuk yaş civarında ameliyat planlanır. Doğumsal kaymanın başka türlü tedavisi yok çünkü. Eğer gözlük ihtiyacının gerektirdiği bir kayma mevcutsa, bu da iki buçuk, üç yaşında kendini belli eder. Gözlüğe rağmen kayma devam ediyorsa, iki muayene döneminden sonra ameliyat önerilir. Mesela üç yaşında gözlük verildi, dört, dört buçuk yaşında hala kayma devam ediyorsa ameliyat yapılır. Çünkü çocuk okula başlayacak. Şaşılığın tedavisinde ameliyat gerekiyorsa, bu ameliyatın okul çağından önce yapılması en ideal olanıdır. Çocukta şaşılık varsa ve düzeltilmediyse okul çağında psikolojik gelişimi de negatif etkilenecektir.
Bunu haricinde erişkin hasta grubu, her zaman ameliyat için başvurabilir.