Geçtiğimiz hafta başladığımız etimoloji yolculuğuna devam edelim....
ASKER, HASTANE
Asker jargonundan dilimize geçmiş pek çok sözcük var. Bunlardan ikisini ele alalım. Biri oldukça eski, diğeri nispeten yakın tarihli.
Kepaze olmak ne demek? Rezil olmak demek, değil mi? Peki nereden geliyor? Kepaze, Osmanlıda gevşek tutulmuş acemi yayıdır. Acemi okçu, sert yayı çekemez, çekse de yanlışlıkla birini vurabilir diye deneyim kazanana dek ona normal bir yay yerine kepaze verilirmiş. Muhtemelen bu yüzden, günümüzde kepaze olmak, acemi, yeniyetme görünmekle eş anlamlı kullanılır olmuş. Oysa acemiye normal yay verilse ve talim sırasında bir arkadaşını yaralasa ne olacak? Hastaneye yatacak. Peki, tedavisi bitip de hastaneden çıkarılan hastaya ne denir? Ne oldu denir? Bravo, bildiniz.
Taburcu oldu, denir. Bu da askeri lisandan geliyor. Taburcu oldu demek, iyileştiği için artık taburuna dönebilir anlamına gelir.
Haydi hayırlı teskereler!
YAŞLI, SEÇİM
Vaktiyle 'ihtiyar heyeti' denince aklıma -doğal olarak- yaşlılardan oluşan bir seçici kurul gelirdi. Yıllar sonra anladım ki bu kurulda tek bir yaşlı dahi olmasına gerek yok! İhtiyar etmek, seçmek, tercih etmek anlamında bir Osmanlıca sözcüktür. Zaten ihtiyar heyeti de seçim kuruludur. Muhtemelen, seçim yapacak olgunluğa erişen kişilere de ihtiyar olmuş denmek istendi, bu da günümüzdeki 'yaşlı' kelimesi ile denk tutuldu. Bir anda gereksiz yaş almış olduk...
GODFATHER, KİRVE
Vaktinin efsanevi dizilerinden Kurtlar Vadisi izlerken bir karakter peydah oldu. Karanlık, korkulan bir tip. Lakabı Kirve... Eh, izlediğimiz mafya dizisi ya, bir anda beynimde bağlantılar kuruldu. Önce Kirve sözcüğünün Güneydoğu Anadolu'daki anlam ve fonksiyonuna bakalım. Evet, kirvelik müessesesi erkek çocuğu sünnet sırasında tutan aynı zamanda sünnet masraflarını da ödeyen kişiye işaret ediyor. Ediyor da kirvenin vazifesi bu kadarla sınırlı değil. Dedik ya, müessese bu! Fonksiyonu çok daha büyük. Kirve, bir nevi gönüllü amcalık. Babaya yakın bir hak. Sen artık o çocuğu ömür boyu himaye edeceksin. Ailesi güçten düşerse maddi manevi koltuk çıkacak, kol kanat gereceksin.
Eş anlamlısı değil ama fonksiyon olarak kirvenin benzeri batıda var. Godfather yani vaftiz baba... Hıristiyanlıkta yeni doğan çocuk kilisede suyla bir nevi kutsanırken çocuğun vaftizine tanıklık eden ve daha sonra da ömür boyu onların ruhsal oluşumuna yardım etmeye istekli kişi. Bir nevi sponsor... Bu dini kavram Amerikalı yazar Mario Puzo'nun 1969 tarihli kitabının ismi oldu. Romanda (ki tüm zamanların en beğenilen filmlerindendir) mafya babası Corleone'lerin öyküsü anlatılır. Burada kast edilen benzerlik de mafya babasının aile'sinin koruyucusu ve sağlayıcısı olduğudur.
Muhtemelen Kurtlar vadisi yazım ekibi de bu benzerliği görerek Kirve isimli bu mafyatik karakteri yarattı.
