Kadınların intihab (seçme ve seçilme) mücadelesi

Dünkü yazıda kadınlarımızın seçme ve seçilme hakkı mücadelesinden söz ediyordum. Bugün de devam edelim. II. Meşrutiyet yönetimi kadınları harekete geçirmiş ama beklentilerini yerine getirememiş, hayal kırıklığına neden olmuştu. Birinci Dünya Savaşı sırasında kadınların yoğun biçimde işgücüne katılımı önemli bir toplumsal gelişmeye yol açtı. Kadınların savaş nedeniyle cephedeki erkeklerin yerine çalışma sahasına atılması cinsiyetçi toplumsal yapıyı kadınlar lehine değiştirdi. Emine Semiye, Aliye Esad gibi yazarlar bu durumu "Kadın inkilabı" olarak değerlendirirken kimi erkek yazarlara göre ise bu aile hayatında çöküşe neden oldu. Aslında bugünden çok farklı değil o günler de. Kimi öncü kadınlar hedef olmayı göze alarak kendileri ve tüm hemcinsleri için mücadele ederken toplumun geri kalanı eski düzenin devam etmesini savunuyordu. Erkekler eşitlikten yana değildi yani.
20 BİN ERKEK NÜFUS
Ama değişim kendini belli ediyordu. Savaş kazanılmış, yeni bir hükümet kurulmuş, cumhuriyet ilan edilmişti. TBMM 1 Nisan 1923 günü seçim kararı aldı. Seçim yasasında değişiklik öngörülüyordu. Kanuna göre 18 yaşını geçen her erkek seçmek hakkına sahipti. Savaş nedeniyle erkek nüfus azaldığından her 50 bin erkek için bir mebus seçilmesi yerine, her 20 bin erkek için bir mebus seçilmesi öneriliyordu. Görüşmeler sırasında söz alan Hüseyin Avni Bey, 20 bin erkeğin, 20 bin erkek nüfus olarak değiştirilmesini savundu. Bu değişikliğin gerekçelerinden biri, kadınların oy kullanmak için henüz yeterince olgunlaşmadığıydı. Koşullar gerçekleşinceye kadar kadın nüfusu aile reisi erkeklerce temsil edilecekti. Bolu mebusu Tunalı Hilmi Bey, kadınları savunmak adına konuşmak istediyse de, bazı mebusların sıra kapaklarına vurarak protesto etmesiyle konuşması kesildi.
Seçimlere ilişkin kararların açıklanmasıyla birlikte Vakit Gazetesi'nde kadınların siyasi hakları konusunda bir anket başlatıldı. Ankete katılanların çoğu kadınlara intihab (seçme ve seçilme) hakkı tanınmasını istiyordu. Gösterilen ilgi karşısında gazete, ankete "Kadınlardan mebus namzedi kim olabilir?" sorusunu ekledi. 30 Mayıs'ta aralarında Nezihe Muhiddin'in de bulunduğu on üç kadının "siyasal hakların" alınması için mücadele başlattıkları duyuldu. Bu eylemci kadınlar, örgütlenmek üzere bir kadınlar şurası toplamaya karar verdiler. Şuraya bütün kadın cemiyetleri ikişer delege ile katılacak ve lise ile yüksekokul mezunu tüm kadınlar çağrılacaktı. Bu kongrenin kararları Anadolu'nun muhtelif yerlerindeki münevver kadınlara da duyurularak faaliyete geçilecekti. Vakit gazetesinde makalesi de yayınlanan Muhiddin'e göre, kadının toplumdaki yerini zaman ve ihtiyaçlar belirlemişti. "Kadınların o mevkilere oturması mümkün olacak mı?" türünden soruları "kadınlar için leke" olarak kabul ediyordu.
KADINLAR ŞURASI
Muhiddin'e göre siyasi haklar hareketinin en önemli kuralı, kadının başarabileceği her işte memleketine yararlı olmasıydı. Haklar konusunda erkeklerle kadınların karşılaştırılmaları da anlamsızdı. Bir kez memleketin her alanında kadının bir mevki sahibi olduğu kabul edildikten sonra, ihtiyaçlar ve o günün gereklerine göre kadınlar toplumdaki yerlerini alacaktı. Ve bu hakları verilmese de kadınlar alacaktı. 15 Haziran'da Darülfünun konferans salonunda gerçekleştirilen kadınlar şurasından Kadınlar Halk Fırkası'nun kuruluş kararı çıktı. Ertesi gün ise Nezihe Muniddin'in başkanlığında KHF'nın kurulduğu açıklandı. Basın'dan büyük destek almıştı KHF. Vakit ve Tanin Gazeteleri KHF'nin haberlerini nesnel bir yaklaşımla ve ayrıntılarıyla veriyordu. Ati, İleri ve İkdam Gazeteleri ise açıkça destekliyordu. Süs gibi kadın dergileri de KHF'nin yanındaydı. Devlet katında ilk tepki İstanbul Valisi Ali Haydar Bey'den geldi. Vali'nin tepkisi yarına....

Bu bilgiler ve daha fazlası Yaprak Zihinoğlu'nun 'Kadınsız İnkilap' adlı kitabında.