Sosyal güvenlik sisteminin sağladığı haklardan olan aylık/gelir ve ödeneklerin hesabında en önemli kriter prime esas kazançların tutarlarıdır. Gerek bir işverenin yanında sigortalı olarak çalışanlar gerekse kendi nam ve hesabına çalışanlar olsun Sosyal Güvenlik Kurumuna kazançlarını bildirirken Kanunun getirdiği sınırlar dahilinde yapmak zorundalar.
Yürürlükteki mevzuatımız gereğince sigortalılardan alınacak prim ve ödeneklerin hesabında dikkate alınan günlük kazancın alt sınırı asgari ücretin otuzda biri, üst sınırı ise günlük kazanç alt sınırın 7,5 katıdır. Bu tutarlar asgari ücret üzerinden belirleniyor olup 2019 yılı için günlük kazanç alt sınırı 85,28 TL, üst sınır ise 639,60 TL'dir. Aylık kazanç alt sınırı 2.558,40 TL, aylık kazanç üst sınırı ise 19.188,00 TL'dir.
PRİME ESAS KAZANÇ HESABI
5510 sayılı Kanunun kapsamında 4/a'lı olarak yani SSK'lı olarak çalışanların prime esas kazançları hesaplanırken
- Hak edilen ücretlerin,
- Prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemelerin ve işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarların,
- İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yukarıda belirttiğim kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin, brüt toplamı esas alınır.
Yukarıda saydığım ödemeler ve istihkaklar sigortalının prime esas kazancına dahil edilirken;
- Ayni yardımlar ve ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, seyyar görev tazminatı, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminatları ile Sosyal Güvenlik Kurumunca tutarları yıllar itibarıyla belirlenen yemek, çocuk ve aile zamları, işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin % 30'unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tabi tutulmaz.
Yukarıda saydığım ilgili Kanunda yer alan istisnalar dışında işveren tarafından her ne adla yapılırsa yapılsın tüm ödemeler ile ayni yardım yerine geçmek üzere yapılan nakdi ödemeler prime esas kazanca tabi tutulmaktadır.
HAFTALIK EN AZ 20 SAAT
Prime esas kazanç hesabında ayrıca dikkat edilmesi gereken bir kural da ücretlerin hak edildikleri aya mal edilmeleridir. Ücret dışındaki diğer ödemeler ise öncelikle ödendiği ayın kazancına dahil edilir ve ücret dışındaki bu ödemelerin yapıldığı ayda prime esas kazancın üst sınırının aşılması nedeniyle prime tabi tutulamayan kısmı ise ödemenin yapıldığı ayı takip eden aydan başlanarak iki ayı geçmemek üzere üst sınırın altında kalan sonraki ayların prime esas kazançlarına ilâve edilir.
Ayrıca bazı durumlarda işveren ve sigortalı arasında çağrı üzerine çalışmaya dayalı yazılı iş sözleşmesi bulunabilmektedir. Bu tür bir sözleşmede çalışma süresi gün, hafta ve ay olarak belirlenmemiş ise sigortalının ay içindeki prim ödeme gün sayısı haftalık çalışma süresi en az yirmi saat kararlaştırılmış sayılarak hesaplanmaktadır.
Bu gibi durumlarda İş Kanunu gereğince haftalık çalışma saati 45 saat günlük çalışma saati ise 7,5 saat olarak alınarak sigortalının prim ödeme gün sayısı ve prime esas kazanç tutarı belirlenir.
HAKLARINI GASP EDİYORLAR
Sosyal Güvenlik Kurumunca yapılan denetimlerde sigortalı olmadan işçi çalıştırmaktan sonra kayıt dışı istihdamda en çok görülen unsur sigortalı olarak çalışanların prime esas günlük kazançlarının gerçek aldıkları ücret üzerinden değil de daha düşük olarak Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmesidir. Çalışanın kazançlarını gerçek tutar üzerinden bildirmeyen işverenler hem Devlete ödeyecekleri primleri kaçırmakta hem de çalışanlarının emeklilik esnasında alacakları aylıkların daha düşük olmasına neden olarak onların haklarını gasp etmektedirler. Sosyal Güvenlik Kurumu denetmenlerince gerek ihbar gerekse re'sen yapılan denetimler neticesinde bu yola başvurarak kayıt dışı istihdama neden olan işverenler hakkında işlem yapılarak idari para cezaları kesilmektedir.
Yine kazançların eksik gösterilmesinin ve kayıt dışı istihdamın önüne geçilmesi adına Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından asgari işçilik uygulaması yürütülmekte olup bu uygulama çerçevesinde, ihale mevzuatına göre yaptırılan işler ve özel bina inşaatları için Sosyal Güvelik Kurumu tarafından iş bittikten sonra o işle ilgili olarak asgari işçilik hesaplaması yapılmakta, aynı şekilde devamlı işyerlerinde de incelenen dönemde Kuruma işin yürütümü için yeterli işçilik bildirilip bildirilmediği genel denetim yoluyla araştırıp incelenmektedir.
Sosyal güvence içinde kalın...
