Fazla mesai (FM) hem işverenler hem de çalışanlar için önemli bir konudur.
İşverenler az personelle çok iş ve kar yapmak isterken, çalışanlar da yasal haklarını almak istemektedir. 4857 Sayılı İş Kanunu'nun 41. maddesi fazla çalışmayı "Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir" diye tanımlamış ve "Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir veya fazla ve fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında serbest zaman olarak kullanabilir" şeklinde belirtmiştir.
Fazla çalışmada bir takım kurallar vardır:
İşveren fazla mesai yaptırmak için iş sözleşmesinde veya ek bir protokol ile işçinin yazılı onayını almalıdır.
Personelin işe giriş ve çıkışını gösteren kayıtların tutulması önemlidir.
Yıllık 270, günlük 11 saat üstü FM yapılamaz. Sadece 30159 sayılı Resmi Gazete gereğince turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde 24 saatte iki posta olacak şekilde yapılabilir.
Fazla mesai çalışmalarının aynı ay içinde ödenmesi ve bordroda gösterilmesi gerektiği Yargıtay 9. HD.16.2.2006 2006/20318 E,2006/3820 kararında da belirtilmektedir.
Kayıtlardaki fazla mesai süresi ile bordrodaki süre mutlaka örtüşmelidir.
Yargıtay 7. Hukuk Dairesi kararına göre FM ücreti ödense dahi, yıllık 270 saat sınırı aşılırsa ayrıca işçiye FM ücreti ödenmemesi durumunda işçi tek taraflı fesih yapabilecek ve kıdem tazminatı alacaktır.
Resmi tatil günlerinde yapılan çalışmalar izin değil, yevmiye şeklinde ödenmelidir.
İddia eden ispatla yükümlüdür.
Uyuşmazlık durumlarında işçi fazla çalışma yaptığını, işveren de ücretin ödendiğini ispat etmelidir. Günümüz teknolojisiyle bunların ispatlanması kolay hale gelmiştir.
Personeli mesai bitmiş gibi gösterip çalışmaya devam ettirenler usulsüzlük yapmış olur. Yağmurdan kaçarken doluya tutulmayın!
İŞVERENE DEVLET DESTEĞİ
İşverenin fazla çalışma talebine ilişkin işe alım sürecinde personel ile anlaşma sağlanmalı ve iş sözleşmelerinde belirtmelidir.
Eğer personele maktu ücret ödenecekse iş sözleşmesine yazılmalı, bu ücrete yıllık 270 saat FM'nin dahil olduğu belirtilmelidir.
Fazla çalışma konusunda mahkemeye taşınan davaların ortak paydasının; işverenin eksik ve yanlış bilgi vermesi, işverenle çatışma, iletişim sorunu, adaletsizlik gibi durumların mağduriyete ve şikayete yol açtığı, bu durumun da davayı tetiklediği görülmektedir. Bu yüzden işverenin ve çalışanın birbirine değer vermesi, işyeri huzuru, iş barışı ve aidiyet çok önemlidir.
BİMER, CİMER, Alo 170 ve Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüklerine yapılan ihbar ile iş müfettişleri firmalara denetimler yapıp idari para cezası kesebilmektedir. İlaveten yasal olarak işçi işten ayrıldıktan 5 yıl içinde de FM ücretini talep edebilir.
Öte yandan özel ağır iş kollarında hayatın olağan akışına aykırı olan fazla çalışmalar personelin yorgunluğuna ve dikkat dağınıklığına neden olmakta ve iş kazalarını da tetiklemektedir. Gelişmiş bir ülke konumuna erişebilmek için şüphesiz çok çalışmamız gerekmektedir. Liyakat sahibi çalışanlar, denkleştirme süreli çalışma, esnek mesai gibi yasal düzenlemeler ile işverenin fazla mesai ihtiyacını çoğunlukla çözebilir. İşyerindeki birlik beraberlik ruhu ile fazla çalışma sorun olmaktan kurtulabilir.
Küçük hesap yaparak personelin hakkını yememek gerekir. Son yıllarda işçi haklarını korumaya yönelik yapılan yasal düzenlemelerin yanı sıra işverene de istihdam konusunda önemli devlet destekleri sağlanmıştır. Devlet işverenler için onca teşvik ve destek, hibe vb. imkanlar sunarken, halen bazı işverenlerin küçük hesaplar yapması ekonominin gerçeklerine de ülkenin çıkarlarına de ters düşer.
Atalarımızın dediği gibi, yanlış hesap Bağdat'tan döner!
