Tedbirat-ı İlahiyye

Bizim düşünce ve tasavvuf tarihimizde önemli yeri olanlardan biri de Muhyiddin İbni Arabi'dir (1165-1240). Onun Tedbirat-ı İlahiyye kitabının yeni bir çevirisi çıktı.

Aristo'nun Büyük İskender'e devlet yönetimi sırasında nelere dikkat etmesi gerektiğini hatırlatan bir siyaset kitabı vardır. İbni Arabi'nin Tedbirat-ı İlahiyye'si bunu tamamlayan bir eserdir. Bu kitapta devlet yönetimiyle birlikte asıl olarak bireyin olgunlaşmak için kendini eğitmesi üzerinde durulur. İbni Arabi, insan vücudunu ve kuvvelerini bir yöneticinin ülkesine ve halkına benzeterek, beden ülkesinin nasıl yönetilmesi gerektiğini anlatır. Bu haliyle eser bir tasavvuf, ahlak ve siyaset kitabı sayılır.

EKREM DEMİRLİ ÇEVİRİSİ

Tedbirat-ı İlahiyye'nin Avni Konuk tarafından yapılmış tercüme ve şerhi evvelce Mustafa Tahralı tarafından hazırlanmış ve 7 baskı yapmıştı. Bu defa Ekrem Demirli Tedbirat'ı çeviri, açıklama ve notlarla yeniden yayımladı (Fikriyat yayını, 2024). Demirli kitabı olabildiğince anlaşılır bir dille çevirdiğini, bazı bahislere notlar koyduğunu, bu notların kitabın üçte bir kısmına ulaştığını belirtir.

Kitabın bu neşrini değerli kılan ise baş tarafındaki 130 sayfalık kısımda Ekrem Demirli'nin tasavvuf, İbni Arabi, varlık ve varlık mertebeleri hakkında yazdığı bölümdür. Bu bölümden bazı notlar aktarmak istiyorum. Demirli Tasavvuf tarihini dönemlendirirken, İbni Arabi ve Sadreddin Konevi devirlerine "metafizik dönem" adını verir. Görebildiğim kadarıyla E. Demirli, büyük yekün tutan öteki kitap ve makalelerinde tasavvuf-felsefe ilişkisi, özellikle de tasavvufun metafizik yönü üzerinde yoğunlaşmıştır.

İNSANIN YERİ

E. Demirli'nin belirttiği gibi Tedbirat-ı İlahiyye'nin ana meselesi, insanın alemdeki yerinin açıklanmasıdır. İbni Arabi'ye göre insan bütün varlıkların özelliklerini kendinde toplayan ve varlıklar arasında köprü/berzah olan bir yere sahiptir. Tanrı'nın iradesi ve bilinme arzusu ancak insan sayesinde ortaya çıkar.

Demirli'ye göre İbni Arabi, özünü Tanrı ve insan sevgisinin teşkil ettiği bir "insan düşünürü"dür. İnsan alemin yaratılış sebebidir. Tanrı bilinmek isteyen gizli bir hazineydi. O'nun tecellisiyle alem ortaya çıktı. İnsan bu tecellinin asıl amacıdır.

Tedbirat'a göre ruh, beden ülkesinin hükümdarıdır. O beden ülkesini yönetmek için bir mücadele verir. Bu mücadele gereklidir, sonunda güzel ahlak doğacaktır. Böylece dünya siyaseti de daha sağlıklı olur. "Dünyayı bilen kendini bilir, kendini bilen ise Rabbini bilir." Tedbirat'a göre insan yeryüzünde Allah'ın temsilcisidir (halife). Tanrı'nın alemi yönetmesi insan üzerinden ortaya çıkar.

İLM-İ KIYAFET/FİZYONOMİ

Tebirat'taki insanın güzel ve dengeli yaratılışıyla ilgili bölümden bir alıntı: Boy ne kısa ne uzun olmalı. Saçı ne düz kısa, ne kıvırcıktır. Yüzü pürüzsüz, gözleri karaya çalmalı. Başın büyüklüğü ölçülü, omuzları boynuna göre dengeli olmalıdır. Göğsün üstü dengelidir. Kalçası ve beli kaslı olmamalı. Sesi kısık, parmakların inceliği ve uzunluğu ölçülüdür. Az konuşmalı ve az gülmelidir. Bakışı neşeli ve rahat olmalı. Tamahkar ve mütehakkim olmamalı. Ne aceleci ne de yavaş olmamalıdır.