Sokrates gibi düşünmek

Başkaları hatalı olabilir, önemli konumlara gelmiş kişiler bile olsalar, büyük çoğunluk tarafından yüzyıllardır kabul görmüş inançları dile getiriyor olsalar bile. Bunun nedeni çok basit: Çünkü insanlar inandıkları şeylerin mantıklı olup olmadığını hiç gözden geçirmemişlerdir.
Bu sözler bizde de hayli geniş bir okur kitlesine sahip yazar Alain de Botton'a ait. Yazar, "Felsefenin Tesellisi" adlı kitabında Sokrates'i anlatırken böyle bir giriş yapar ve Sokrates'in Menon'la olan sohbetini anlatır.
Menon, Atina'yı ziyaret eden varlıklı bir aristokrattır ve paranın erdemle yakından ilgili olduğu fikrini savunmaktadır. Menon'a göre erdemli olabilmek için insan çok zengin olmalı. Çünkü çok iyi şeyleri satın alabilen adamlar erdemli olabilirler, işte bunun için de çok zengin olmak gerekir.
ERDEMLİ OLMAK!
Sokrates ona, "İyi şeylerden kastın sağlık ve refah mı?" diye sorar. Menon da, "İyi şeyler derken altın ve gümüş sahibi olmayı, devlet yönetiminde yüksek rütbeli ve onurlu bir görevde bulunmayı kastediyorum" der.
Bunun üzerine Sokrates, "Sahip olma" sözcüğüne, "dürüst ve doğru yoldan" gibi başka sözcükler eklemek isteyip istemediğini sorar.
Kafası karışır Menon'un. Sokrates devam eder sormaya: "Peki, bütün bu saydıkların dürüstçe edinilmemiş olsa, sen bunları edinen kişiye yine de erdemli der miydin?"
"Tabii ki hayır!" yanıtını verir Menon. O zaman şu soruyu sorar Sokrates: "Demek erdemli olmanın mutlaka altın veya gümüş sahibi olmakla ilgisi yok, öyle mi? Ve aslında, eğer doğru yoldan, dürüstçe edinilmesi mümkün değilse zengin olmayı başaramamak erdemin ta kendisidir."
Menon'un cevabı, "Öyle görünüyor" olur. Sokrates son sözü söyler: "Demek ki bu tür şeylere sahip olmak, onlara sahip olmamaktan daha erdemli bir şey değil."
Sokrates'e göre, sistemli biçimde düşünmeksizin yaşamak, teknik ayrıntıları dikkate almadan, hatta bunlarla ilgili en ufak bir fikre bile sahip olmadan çömlekçilik ya da ayakkabıcılık mesleğine soyunmaya benzer. Bu tür işler, yalnızca sezgiyle yapılacak bir iş değilken, çok daha karmaşık bir iş olan "yaşamı sürdürme" işi nasıl olur da öncüller ya da hedefler üzerine bir an bile kafa yormaksızın yürütülebilir?
Önerisi ise; çömlek yapma işine saygı göstermeyen, görüşlerini formüle etmek için bir çömlekçinin sarf ettiği kadar dikkati bile sarf etmeyen ama nedense kendine çok güvenen insanlar karşısında cesaretimizin kırılmaması.
DÜŞÜNME YÖNTEMİ
Önerdiği düşünme yöntemi ise şöyle:
1- Sağduyuya uygun diye nitelenen bir görüşü yansıtan bir ifade seçin.
2- Bu görüşü dile getiren kişinin kim olduğuna bakmaksızın bu ifadenin yanlış olduğunu varsayın ve bununla ilgili durumlar bulmaya çalışın.
3- Eğer bir istisna bulabildiyseniz, yapılan tanım yanlıştır ya da en azından eksiktir.
4- Şimdi, başlangıçta kullandığınız ifadeye nüanslar eklemeli ve ifadeyi istisnaları da kapsayacak hale getirmelisiniz.
5- Eğer başka istisnalar bulabiliyorsanız, süreci yenileyin. Tersini ispat edemeyeceğimiz ifadeler doğrudur.
6- Aristofanes'in dediği gibi ne olursa olsun, düşüncenin ürünü, sezginin ürününden daha üstündür.
Sel Yayıncılık tarafından basılan "Felsefenin Tesellisi" bayram tatilinde iyi bir arkadaş olabilir. Kitapta Sokrates'in yanı sıra Epikuros, Seneca, Montaigne, Schopenhauer ve Nietzsche de var.