Operada daha yaratıcı rejilere ihtiyaç var

İki hafta önce, Karya Barok Topluluğu'nun Almanya'da verdiği konserleri ve Coburg kentindeki izlenimlerimi yazı dizisiyle paylaşmıştım.
Coburg'daki ilk gecemizi, Haendel'in Barok oparası Rinaldo'yu izlemeye ayırdık. Bu küçük Alman kasabasının, üstelik Elhamra'yla denk boyutlardaki sahnesinde karşımıza çıkan Rinaldo operasını, 'reji yaratıcılığı' açısından tekrar ele almak istiyorum.
Çağdaş operada, solistlerin önde dikilip partilerini seslendirmesi ve arkada koronun Menemen testisi gibi sıralanarak onlara eşlik etmesine yer yok.
Sahnedeki eser, müziğin dışında oyunculuklarla, aksiyonla, dekoruyla, kostümleriyle, ışık ve görüntü efektleriyle, gerektiğinde mekaniğin kullanılmasıyla ihtişamlı bir bütünlük yaratabiliyorsa operadan beklediğimiz seyir zevkini tadabiliyoruz.
Eğer o görkeme, o atmosfere, o illüzyona ihtiyacımız olmasaydı, sadece dinletilerle yetinirdik.
***
Nürnberg'e 100 kilometre uzaklıktaki Coburg kasabasında gördüğümüz Rinaldo, tam tamına Barok döneminin fantezi ve abartısıyla örtüşen bir anlayışla sahneye taşınmış. Erotizmden sihre, egzotik danslardan fetişist öğelere, imgesel bir dekordan kuş, balık gibi ahşap kuklaların kullanılmasına dek son derece renkli, düşlemsel ve devingen bir gösteri vardı sahnede. Rinaldo operasını soyutla gerçekliğin arasında gidip gelen müthiş bir kurguya oturtmayı başarmış Alman yönetmen.
***
Bu arada solistlerin muhteşem oyunculuğu da etkilenimi tamamlıyor. Seslerinin yanında, mimikleri ve fiziksel performanslarıyla yansıttıkları ifadeler, değme tiyatroculara taş çıkartacak kadar ustalık düzeyinde.
Sonuç olarak, koroyla tribüne oynama şansından yoksun bir Barok eserinde, izleyiciyi sahneye bağlayacak 'hayal gücü' sınırsızca kullanılmış. Her yönüyle salonu baştan çıkaran bir şehvet, duyguları her an tetikte tutan bir kışkırtıcılık, sürekli sürpriz ve şaşırtıcı entrikalarla Barok'u iliklerimize kadar hissettiğimiz bir Rinaldo izledik o gece.
***
Bizdeyse, İzmir'de geçen yıl Aytaç Manizade rejisiyle izlediğimiz 'Turandot' gibi ender örneklerin dışında, sahnede hareketliliği ve görsel ihtişamı sağlayacak akıl oyunlarına pek rastlayamıyoruz.
Operanın müzik ve ses önceliğine itiraz etmemekle birlikte, sahnede bir oyun izlediğimiz algısını buharlaştıracak durağanlığa, boğuculuğa, görselliği yok saymaya tepkimizi bolca dile getirmeliyiz.
Çünkü yönetmen sadece sahne trafiğine değil, tıpkı bir pazılın parçaları gibi oyunculuk, aksiyon, dekor, kostüm, ışık, görüntü, renk ve diğer teknik imkanlarla bir bütünlük ortaya çıkarmaya kafa yormalıdır.
***
Çoğu zaman bu tür eleştiriler karşısında, 'teknik ve maddi kısıtlamalar' bahane ediliyor. Ama aslında akıl, gözlem ve yaratıcılığın 'kısıtlı' harcandığı kesin. Çünkü sahne sanatlarında, ışık-gölge, görüntü, mekanik gibi teknolojik gelişmeler, yeni tarzları besleyen birçok fırsatlar sunuyor.
Bu yüzden rejisörler, sahnelerde olup bitenleri daha yakından izlemeli. Oralardan fikir aşırmak için değil, zihinlerinde yeni ışıklar yakabilmek için tabii ki...
Örneğin İzmir'de, tiyatro oyunlarını ve dünyanın en önemli gruplarının katıldığı Uluslararası Kukla Günleri'ni bile yeterince takip eden opera yönetmeni göremiyorum. En azından kendi ilimizdeki sanat üretimlerine böylesine yabancı kalmamalıyız.
***
Nitekim, İzmir DT'de Malcolm Keith Kay'in yönettiği "Romeo Julliet"te motorlarla çalışan platformları, Gürol Tonbul'un "Misafir" ve "Barut Fıçısı" eserlerindeki akılcı icatları ve reji tekniklerini, "Don Kişot'un Maceralarının Dostları Tarafından Temsili" oyununa Yunus Emre Bozdoğan'ın 'kum sanatı'yla kattığı coşkuyu, İzmir Uluslararası Kukla Günleri'ne gelen grupların kukla, ışık ve görüntü oyunlarıyla şapkamızı uçuran şovlarını izleseniz, opera sahnelerindeki 'kısıtlılığın' paradan ibaret olmadığını kavrarsınız!