Çalışma hayatında iş saatleri kanunla belirlenmiş durumda. Bunun üzerinde yapılan çalışmalar için işverenlerin ödeme yapması gerekir. Fazla çalışma 1.5 kat, tatil çalışması ise 2 kat ödeme ile karşılanıyor.
Dünyadaki çalışma saatlerine bakıldığında Türkiye fazla mesai konusunda ilk sıralarda yer alıyor.
Ancak fazla çalışma yapan her işçi hakkını alamıyor. İşçi işveren arasındaki uyuşmazlıklara bakıldığında ön sıralarda kıdem tazminatı ve mesai paraları geliyor.
Bu konuda çok fazla soru bize de geliyor. Mesai ve fazla çalışma konularına biraz daha yakından bakmak istiyorum.
Fazla çalışma ve çalışma saatleri İş Kanunu'nda tanımlanmış durumda Yasal sınırlara göre işçiler bir haftada en fazla 45 saat çalıştırılabiliyor. Bu da günlük 7,5 saate denk geliyor.
Yani bir işçi günde 7.5 saatten ya da haftada 45 saatten fazla çalışmışsa fazla çalışma yapmış yani mesai hakkına kavuşmuş demektir. Ancak yasa bunun da sınırlarını ve kullanım şeklini belirliyor. Buna göre günlük çalışma saati mesai yapılsa da 11 saati geçemiyor. Bu durumda günlük fazla çalışma en fazla 3.5 saat yaptırılabiliyor.
Bunun dışında yasanın koyduğu haftalık 45 saat sınırı aşılmadığı sürece fazla mesai yapılmamış oluyor. Yani haftanın belli günlerinde çok çalışarak toplamda 45 saate ulaşıldığında fazla çalışma yapılmamış oluyor ve mesai ortaya çıkmıyor. Ancak işçinin haftalık çalışma süresi 45 saati aşmasa dahi, günlük 11 saati aşması halinde, bu çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekir. Haftalık 45 saatlik çalışma işçi ve işverenin anlaşması ile haftanın çalışılan 6 gününe günlük 7.5 saat olarak bölünebileceği gibi, 5 güne 9 saat olarak da bölünebilir.
Vardiyalı çalışmalarda haftanın 3 ya da 4 günü çalışma yapılması söz konusu olabilir.
Burada da yine kural olarak günlük 11 saati aşan çalışmalar fazla mesai haftalık 45 saati aşan çalışmalar da fazla mesai sayılacaktır.
FAZLA MESAİ KAZANCI
Fazla çalışma yapıldığında ödenecek ücret de yine İş Kanunu'nda belirlenmiş durumda.
41. maddede şu ifadeler yer alıyor: "Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır.
Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir." Görüldüğü gibi 45 saatin üzerinde yapılan çalışmalarda ücret 1.5 kat olarak ödeniyor.
Buna göre saat ücreti 30 lira olan bir işçi haftada 5 saat mesai yapmışsa bu işçiye o hafta için 5 saat karşılığında 150 lira yerine 225 lira ödenecektir.
Haftada 45 saatin altında çalışma sütresi belirlenen işçiler için ise 45 saate kadar olan kısım için yüzde 25 fazla ödeme yapılıyor. 45 saati aşan ücretler ise yine yüzde 50 fazlasıyla hesaplanıyor.
PARA YERİNE İZİN HAKKI
İş kanunu fazla çalışma yerine izin de kullanılabileceğini belirtiyor. Yasanın 41. maddesindeki o hüküm ise şöyle: "Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır."
İŞÇİNİN ONAYI GEREKLİ
Burada yine yasa fazla çalışma için işçinin onayının alınması gerektiğini belirtiyor.
Bunun için sözleşmelerde madde olması da gerekiyor.
Ayrıca bir yılda 270 saatten fazla mesai yapılamayacağı da hüküm altına alınmış durumda.
Tatil çalışması ise 2 kat ödeme ile karşılanıyor.
