Başınızın üzerine yapıştırılan elektrotlarla karşınızdaki ekrana bakıyor ve sadece beyin gücünüzü kullanarak iç içe geçmiş hareketli iki daireye bakarak içteki kırmızı daireyi hep içte tutmaya çalışıyorsunuz. Bir başka egzersizde yarış çizgisindeki üç tırtıldan ortadakini hareket ettirmeye, bir başka resimde bulanık görüntüyü netleştirmeye çalışıyorsunuz. Görsel, işitsel yüzlerce benzer sahne barındıran eğlenceli bir bilgisayar programının içinde size verilen komutları yerine getirmek için beyin gücünüzü son damlasına kadar kullanıyorsunuz. Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Uzmanı Dr. Özlem Özcan, NFB yöntemini, sınav başarısı için gelen çocuklar kadar yetişkinlerin de talep ettiğini söylüyor.
-NFB terapisi (Neurobiofeedback)'in dünyada ortaya çıkış öyküsü nedir?
NFB Amerika'da 50 yıldır kullanılan bir yöntem. Başlangıçta uzaya gönderilecek astronotların beyin dalgalarının ve frekanslarının düzenlenmesi, uyum sağlama yeteneklerinin artırılması için çalışılmış. Daha sonra İkinci Dünya Savaşı'ndan başlayıp Amerika'nın Irak operasyonuna kadar askerlerin üzerinde ekip çalışmasını daha verimli hale getirme, dikkat ve konsantrasyonu sağlama, hedefi vurma becerilerini geliştirme üzerine çalışılmış. İyi sonuçlar alındıkça NASA'nın ve askeri çalışmaların dışında da okullar, özel eğitim merkezleri, iş yaşantısındaki yüksek performans çalışmalarında kullanılmış. Bu alanlarda da iyi sonuçlar alınmaya başlanınca dikkat eksikliği hiperaktivitede, öğrenme güçlüğünde, belli bazı psikiyatrik tanılarda; uyku bozuklukları, depresyon, travmaya bağlı stres bozuklukları gibi alanlarda tanı yelpazesi genişlemiş. 2009'da da Comprehensive Textbook Of Psychiatry'de neurobiofeedback terapisine ayrılmış bir bölümle, tedavi yönteminin bilimselliğine ve psikiyatri eğitiminde güncelliğine son nokta konulmuş.
EN AZ 20 SEANS GEREKİYOR
-NFB terapisi sırasında kişiler neler yaşar?
Cihaz elektrotlara bağlıdır. Bu elektrotlar da farklı uygulamalar için beynin değişik bölgelerine, saçlı kafa derisine ve kulak memelerine yapıştırılır. Bu noktalardan alınan beyin dalgaları, bilgisayar programı üzerinde görüntülenir. Kişiye, bozuk veya artırılması gereken beyin dalgaları ile ilgili ekranda görsel ve işitsel uyaranlar verilir. Bu uyaranlar film, animasyon, müzik, belgesel veya çeşitli görüntüler şeklinde olabilir. "Beyin egzersizi" eğitimi olarak da tanımlayabileceğimiz bu süreçte, uygulayıcı kişi ekrandaki uyaranları kendi beyin dalgaları ile yönlendirmeyi öğrenir. Uygulamayı yaptıran uzman, süreç ilerledikte kişide konsantrasyonu artırmak, stresini baskılamak ya da zihinsel farkındalığını artırmak üzere uygulamayı zorlaştırıp kolaylaştırır.
-Etkin sonuçlar almak için kaç seans uygulama yapılması gerekiyor?
Tanıya ve kişiden kişiye seans sayısı değişir. Minimum seans sayısı 20'dir. Bazı kişilerde 30 seans, 40 seans hatta bazen 100 seansa kadar çıkılması gerekebilir. Olumlu etkilerin görülmeye başlanması ve yorum yapabilecek duruma gelinmesi ise 10-15 seans uygulama gerektirir.
YEME KONTROLÜ DE SAĞLIYOR
-Bir seans ne kadar sürer?
Her bir seans 30 dakika civarında sürer. Uygulama beyin yorgunluğu verir ve üzerine yapacağınız aktivite için performansınız yükselse bile kendinizi yorgun hissedersiniz. Biraz baş ağrısı olabilir. Çünkü yarım saatlik seansın sonunda sanki bütün gün zihinsel çalışma yapmış gibi hissedersiniz.
-Kişiler seansların bitiminde nasıl geribildirimler veriyor?
Uygulamadan ilk çıktıklarında zaten yüzlerinden o yorgunluk anlaşılıyor. Uzun süre monitör karşısında kalan insan nasıl yorulursa öyle bir görüntü ile çıkıyorlar seanslardan. Arkasından baş ağrısı, ense ağrısı gibi şikayetler olabiliyor. Bu şikayetler aslında memnuniyet verici. Çünkü kişinin kendisini zorladığını ve verilen yönergeyi uygulamak için efor sarf ettiğini gösterir...
-Bu baş ağrıları spordan sonra yaşadığımız kas ağrılarına benzetilebilir mi?
Evet. Aynen öyle. Ağrı kesici kullanılabilir bu durumda. Hiçbir mahsuru yok. Daha sonrasında da gerginliğinin azaldığını, daha az sinirlendiğini ya da eskiden kafasına çok taktığı konuları artık çok irdelemediğini söyleyenler oluyor. Kaliteli uyuduğunu söyleyenler oluyor. "Daha hızlı bulmaca çözüyorum", "Yememi kontrol edebiliyorum, aşırı yemiyorum. Atıştırmalarım azaldı. Düzgün beslenmeye başladım" diyen oluyor. Yeme bozukluklarında da çalışılıyor zaten. Olumsuz geri bildirim hiç alınmıyor. Bir tek baş ağrısı...
ALZHEIMER'I YAVAŞLATIR
-Çocuklarda ve yetişkinlerde NFB'Nin kullanım alanları nelerdir?
NFB psikiyatride ilk kez dikkat eksikliği ve hiperaktivite tedavisinde kullanılmış. Bunun dışında çocuklarda öğrenme güçlükleri, otizm, motor gelişim bozuklukları, takıntılı saplantılı bozukluklar (obsesif kompülsif bozukluk), tikler, kekemelik, konuşma bozuklukları, hem çocuklarda hem de yetişkinlerde gece ve gündüz işemeleri, alkol ve madde kullanım bozuklukları, unutkanlık, alzheimer, bazı inme tipleri gibi geniş bir kullanım yelpazesi var.
Bütün bu sorunların giderilmesinde, her uygulamada uygulama yapılan beyin bölgesi farklıdır. Her seferinde aynı yere aynı uygulama yapılıyor gibi algılanmamalı. Her hastada farklı beyin bölgesinde ve farklı frekanslarla çalışılıyor.
Örneğin ileri yaş gruplarında beynin belli noktalarında minik kanamalar oluyor. Bu durum unutkanlık ve konuşma bozukluklarına yol açabiliyor. Beyin bölgesini kanlandırmaya yönelik çalışmalarla sornu giderilebiliyor. Örneğin konuşma merkezinde kanama olmuş. Hasta konuşmasını kaybetmiş ya da kelime bulmakta güçlük çekiyor, konuşabiliyor ama anlamlı kelimeler seçemiyor. Yine NFB ile yaşlılıkta inmelere bağlı konuşma bozuklukları tedavi edilebiliyor.
-NFB'den faydalanamayacak kişiler var mı?
Epilepsi ve ağır nörolojik rahatsızlığı olan bireylerde yöntem uygulanamıyor.
-NFB'nin Alzheimer üzerinde nasıl bir etkisi var?
Alzheimer konuşmayı etkileyebiliyor, gündelik yaşamı zorlaştırabiliyor, eşya unutmalar, zaman kavramını unutmak gibi şeyler yaşanabiliyor. Beyinde kısa ve uzun süreli hafızanın çalıştığı bölgeler var. O bölgelere gerekli uyaranlar verildiğinde ve oradaki dalgaların frekansında düzelme sağlandığında Alzheimer'a bağlı belirtilerin durakladığı, hatta gerilediğini görülüyor. Yüzde yüz bir düzelme asla sağlanamaz ama ilerlemesine kesinlikle engel olunabilir.
DAHA İYİSİ, HATTA EN İYİSİ İÇİN
-İş hayatında performansını artırmak isteyenler ne şekilde yararlanıyorlar NFB'den?
Bu konuda hem bireylerden hem de şirketlerden başvuru oluyor. Bireysel başvurular daha çok "Konsantrasyonumu artırmak istiyorum. Daha iyi iş çıkarmak istiyorum. Daha kısa zamanda, daha kaliteli iş yapmak istiyorum" şeklinde oluyor. Bu kişiler arasında zaten çok başarılı olan ama çok daha iyi performans sergilemek isteyen mühendisler, yöneticiler, doktorlar, eğitimciler yer alıyor. Mesela "Daha az uyuyayım, daha az yorgunluk hissedeyim, daha çok çalışabileyim" diyenler olabiliyor. Bu kişilerde de dalga frekansları ile kişiye devamlı beyin egzersizleri yaptırarak uyanıklık halinin ve konsantrasyonun artması, belleğin daha iyi çalışması, plan ve organizasyon becerisinin gelişmesi sağlanıyor. NFB için personelini ekip halinde yollayan şirketler de var. Herkes bireysel çalışmasını tamamladıktan sonra grup çalışması ile yöntem sonlandırılıyor. Böylece hem tek tek çalışanlar, hem de şirket "pik performans" diyebileceğimiz gelinebilecek en yüksek seviyeye gelebiliyorlar. NFB yönteminden yararlanan sporcular da var. Kişi lisanslı sporcu, belli bir aşamaya gelmiş ama daha iyisini istiyor. Çünkü daha iyisi için fiziksel olarak iyi olmanın dışında beyin gücü de çok önemli.
-Çok ilginç. Sporda başarı için fiziksel güç yeterli gibi gelir çoğu kez...
Fiziksel güç yeterli değil. O işe konsantre olmak ve daha iyisini yapabilmek için beynin de bu işe tam anlamıyla hazır olması gerekiyor. Sporcular bu nedenle yöntemi talep ediyor. Yine sanatçılar, mesela bir performans sergileyecek, gerginliği var onu azaltmak istiyor ya da performansının çok daha iyi olmasını istiyor. Mesela piyano sanatçısı, provalarına ek olarak 30 seans da NFB uygulaması alıyor. Çok daha başarılı, hata payının çok daha az olduğu bir performansa kavuşuyor.
Depresyonda da etkili
-NFB yönteminden depresyon tedavisinde nasıl yararlanılıyor?
Depresyonda derecelendirmeye göre tedavi düzenlenir. Örneğin kişinin çok ağır depresyonu vardır, bir an önce ilaç tedavisine başlamak ve vakit kaybetmemek gerekir. Ama diyelim ki bu kadar acil davranmamız gerekmiyor, bu bir tekrarlayan depresyon veya hafif depresif belirtiler var. O zaman ilaç yerine NFB ile tedaviye başlanabilir. Depresyondaki hastanın beyninin belli bölgelerinde, örneğin frontal ve temporal bölümde dalga bozuklukları, kan akım bozuklukları saptanır. NFB yönteminde, bu dalgalarla ilgili çalışma yapılıp kısa zamanda ilaca gerek kalmaksızın kişi sağlığına kavuşabilir.
-Depresyondaki insanın yaşama isteği, tahammülü azalmıştır, bir sürü olumsuz duygu içindedir. Nasıl oluyor da bir cihaz böyle bir ruh halini olumsuzdan olumluya getirebiliyor?
Bu tamamen beynin ürettiği elektriksel aktivite ile ilgili. Depresyonda ya da başka türlü problemlerde beyin dalgalarında bir bozulma oluyor. Bu bozulmayı düzeltilebiliyor ise biyokimyası da düzeliyor beynin, dolayısıyla kişinin ruhsal olumsuzlukları da düzeliyor.
-İlaçlar da benzer bir etki yapıyor değil mi?
İlaçlar tedavisi tamamen biyokimyasal bir uygulama. NFB'yi ise sadece biyokimyayı etkileyebilecek elektriksel bir uygulama olarak tanımlayabiliriz. Bu etki yaptırılan beyin egzersizleri ile elde edilir.
